Türkmen lideri hususy gazetleri döretmäge çagyrýar, ýöne ýerli žurnalistleriň köpüsi onuň bu sözlerine ynanmaýarlar.
Ýurt 1991-nji ýylda garaşsyzlyk alanyndan bäri ilkinji gezek Türkmenistanyň häkimiýetleri hususy gazetleriň açylmagyna rugsat bermek niýetlerini mälim etdiler. Şeýle-de bolsa, metbugat hünärmenleri we raýat jemgyýetiniň wekilleri munuň uzakdan garaşsyz metbugata meňzeş bir zady döredjekdigine şübhelenýärler, sebäbi islendik täze neşir hökümet tarapyndan berk gözegçilikde saklanar.
Milli telewideniýede ýaýlyma berlen 9-njy iýulda geçirilen ministrler kabinetiniň mejlisinde eden çykyşynda Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow, bu habar beriş serişdeleriniň ilkinji nobatda iş mowzuklarda makalalar ýazmalydygyny aýtdy.
Şol ýygnakda prezident Senagatçylar we Telekeçiler Bileleşiginiň başlygy Aleksandr Dadaýewe “telekeçilik pudagyndaky üstünlikler” atly makalalary çap etjek gazet we žurnal açmagy, telekeçilik gyzyklanmalaryna täsir edýän täze kanunlary çap etmek, şeýle hem mahabat ýerleşdirmegi tabşyrdy.
Berdimuhammedow beýleki neşirleriň işiň beýleki ugurlaryny öz içine almak üçin açylyp bilinjekdigini hem belläp geçdi, ýöne bu ugurda entek anyk görkezme bermedi.
Türkmenistan öňki SSSR-iň ýeke-täk respublikasy bolup, ol ýerde ýekeje-de hususy habar beriş serişdesi ýok. Bäş sany milli kanal, bäş radio stansiýasy, 24 gazet, 15 žurnal we bir habar gullugy prezidentiň şahsyýeti tarapyndan döredilýär we gözegçilik astynda saklanýar.
Freedom House Amerikan guramasy "Söz azatlygy 2010: Mediýa garaşsyzlygy barada giňişleýin hasabat" hasabatynda metbugat azatlygy ýagdaýy iň kyn on ýurduň arasynda Türkmenistany öz içine aldy. 196 ýurduň umumy sanawynda Türkmenistan 194-nji ýerde durýar diýdi.
Bu ýagdaýy göz öňünde tutup, adam hukuklaryny goraýjylar we žurnalistler Prezident Berdimuhammedowyň ugruny üýtgetmegi meýilleşdirýändigine ynanmadylar. Muňa derek, häkimiýetleriň döwlete degişli bolmadyk täze neşirlere ýolbaşçylyk etjek adamlary üns bilen saýlamagyna we işlerine we öndürýän maglumatlaryna ýakyndan gözegçilik etmegine garaşýandyklaryny aýtdylar.
Döwlet telewideniýesinde işleýän žurnalistiň pikiriçe, iş tejribesi oňa häkimiýetleriň garaşsyz metbugat döretmek baradaky wadalaryna şübhelenmäge mümkinçilik berýär.
"Žurnalistler aňtaw gullugy tarapyndan hemişe gözegçilik astynda - diýip ol aýdýar. - Ähli materiallar redaktor tarapyndan hem, ýörite bölümde hem barlanýar. Her gün ýygnakda, beýnini ýuwmak we efirde goýmaly däl zatlarymyzy hemişe ýatladýarýar.”
Žurnalist, şeýle-de bolsa, bir partiýaly döwletde has köp ýörelgeli syýasy ulgam döretmek baradaky ozalky talaplarda bolşy ýaly, liberallaşmagyň berk düzgünleşdirilen bir proses boljakdygyny aýtdy. "Prezident ýylyň başynda köp partiýaly ulgam barada gürleşip başlanda, derrew köp partiýaly ulgamy agrar partiýa döretmek bilen çäklendirendigine geň galdyk" -diýdi. "Indi prezident ýene şol ýoldan barýar ... Ýurduň ýolbaşçylygy döwlete degişli bolmadyk habar beriş serişdelerini döretmäge kimiň rugsat beriljekdigini, hatda beýle ädim hakda pikirlenmegine-de rugsat berilmejekdigini eýýäm kesgitledi."
Paýtagt Aşgabatdan öňki žurnalist, eger prezident hökümet ýygnagynda aýdanlaryny hakykatdanam göz öňünde tutýan bolsa, täze hususy habar beriş serişdelerinde elini synap görmek isleýän habarçylaryň köp boljakdygyny aýdýar.
Bolgariýada ýerleşýän adam hukuklary guramasy bolan Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa, bu sözleri Türkmenistanyň halkara sahnasyndaky abraýyny ýokarlandyrmak synanyşygy hökmünde görýär.
Begmedowa: "Berdimuhammedow, hemişe jemgyýeti liberallaşdyrmagy amala aşyrmagy wada berýän "ösüşi" görkezmäge synanyşýan bolmagy ähtimal" -diýdi.
Ýazyjy barada: Aýşa Han IWPR okuwçy žurnalistiniň lakamy.
Bu makala IWPR-nyň iki taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy: Ýewropa Komissiýasy tarapyndan maliýeleşdirilýän "Merkezi Aziýada metbugat arkaly adam hukuklaryny goramak we adam hukuklary okuwlary" we "Adam hukuklary meseleleri, çekişmeler we ynamy berkitmek barada maglumat maksatnamasy", Norwegiýanyň Daşary işler ministrligi tarapyndan maliýeleşdirilýär.
IWPR, Ýewropa Bileleşiginiň ýa-da Norwegiýanyň Daşary işler ministrliginiň pikirlerini hiç hili görkezmeýän bu makalanyň mazmuny üçin jogapkärdir.
Uruş we Parahatçylyk hasabaty instituty
