Geljek ýyldan başlap Türkmenistanyň orta mekdeplerinde okatmagyň diňe türkmen dilinde geçiriljekdigi baradaky habar, Gazak diasporasyny gitmek - ýa-da ahyrsoňy "Türkmenleşmek" saýlawy öňünde goýdy.
Hökümet indiki ýyl ýurtda eýýäm 20-den gowrak bolan "iki dilli" mekdepleriň (rus-türkmen, türkmen-özbek, türkmen-gazak) tejribesini togtatmak kararyna geldi.
"Iki dilli" mekdeplerde döwlet diliniň ösmegi kem-kemden bolup geçdi, ýöne güýçli we uniwersitetlerde mugallymçylyk diňe türkmen dilinde alnyp barylýar, bu ene dili döwlet dili bilen gabat gelmeýän talyplar üçin mümkinçilikleri çäklendirýär.
"Iki dilli" mekdeplerde milli dillerde okatmagyň wagty köpden bäri azalýar. Ýeke-täk kadadan çykmalar, esasy okuw dili türk dili bolan türk hökümeti tarapyndan maliýeleşdirilýän türk mekdepleri, emma iňlis we türkmen dili hem öwredilýär.
Ýerli häkimiýetleriň türkmen we gazak dillerinde geçirilen iň soňky mekdepleriň birini ýatyrmak kararyna Gazagystan diasporasynyň gahary geldi. Ene-atalaryň çagalarynyň ene dilinde okamak hukugyny goramak baradaky ejiz synanyşyklary hiç hili netije bermedi. Olara "öz ýurdunyň kanunlaryna boýun bolmaly" diýdiler.
Etnik Gazagystanyň binagäri Ýerbol Jaýtikin, milleti sebäpli işini ýitirendigini öňe sürdi. Indi çagalary hem ene dilinde bilim alyp bilmezler.
"Meniň pikirimçe, ýagdaý hasam erbetleşdi, sebäbi indi çagalarymyzy ene dilimizde öwretmek, etnik aýratynlygymyzy goramak hukugyndan mahrum bolduk" -diýdi. "Uly adamlar elmydama ekerançylyk ýa-da söwda arkaly ýaşamagyň ýoluny tapsa, çagalarymyzyň ykbaly barada aýdylanda, nädip ýaşamalydygymyzy göz öňünde tutmalydyrys."
Mundan başga-da, ähli mekdep okuwçylary, haýsy millete degişlidigine we haýsy dine degişlidigine garamazdan, kellesinde türkmenleriň milli (“tahýa”), gyzlar bolsa milli keşdeli köýnekli we Prezident Saparmyrat Nyýazowyň ýazan türkmen halkyna ahlak gollanmasy “Ruhnama” -ny öwrenmäge mejbur boldular.
Türkmenistanda takmynan 30 000 etniki gazak bar, olar türkmenler ýaly türk, musulman we geçmişde çarwa halk, emma dil, taryh we däp-dessurlar boýunça türkmenlerden tapawutlanýar. Birnäçe ýyl ozal Türkmenistandaky Gazak diasporasynyň sany 90 müňe ýetdi.
“Çagalarymyň türkmenleriň tahýasyny kellesini geýmelidigi bilen ylalaşamok, sebäbi gazaklaryň hem milli geýimi bar. Hawa, biz bu ýurduň raýatlary, emma başga bir etniki topara degişlidiris "-diýip, üç çaganyň kakasy Bulat Dawlenow aýdýar.
Gazagystanda mugallymçylyk edýän başlangyç synp mugallymy Asel Ýertsowa IWPR-ä: “Talyplaryň ene-atalary bilen geçirilen söhbetdeşliklerden köpüsiniň çagalaryny türkmen mekdeplerine ibermejekdigine düşündim. Hususy halypalary işe aljak we öýde çagalara öwretjek bolýarlar, gynandyryjy we tebigy däl bolsa-da ... ýöne, mekdepdäki hemme zat milli türkmen eşiklerini geýmek we Ruhnamany öwrenmek bilen baglanyşykly bolsa, bu dogry karar diýip pikir edýärin. "
Gazak diasporasynyň aktiwistlerinden biriniň sözlerine görä, köp gazak türkmenistandan öz watanyna göçüp barar we eýýäm aýdylyşy ýaly "goşlarynyň üstünde otyrlar".
Gazagystanyň hökümeti öz watanyna - dünýäniň beýleki ýurtlaryndan gelen etniki gazaklara, ýaşaýyş jaýyna we ýaşaýyş üçin ähli şertlere wada berlen bosgunlary özüne çekmek boýunça işjeň syýasat alyp barýar.
Etnik Gazak Alimzhan 4 adamly maşgalasy bilen Türkmenistandan gelip, häzirki wagtda Gazagystanyň günortasynda ýaşaýar. Ol: “Biz ýurtdan Özbegistana zordan çykdyk - daýysynyň jaýlanyş telegrammasy bilen, yza gaýdyp gelmedik. Özbegistanyň üsti bilen Gazagystanyň günortasyna geldiler; bu ýerde garyndaşlarymyz bar. Ýerleşmage kömek etdiler. Bileleşip jaý gurduk. Täze mekdep açyldy, çagalar okarlar. Bütin maşgala oba hojalygy bilen meşgullanýar.
Alimzhan, Türkmenistandan göçüp gelenleriň Gazagystanda kwota we dilden (repatriýa) statusyny alyp bolmajakdygyny öňe sürýär. “Kwota aljak bolsak, Türkmenistandan çykmazdyk. Galyberse-de, resminamalar ol ýerden iberilmeli we şol ýerde jogap garaşmalydy. Hiç kim bize gitmäge rugsat bermez "-diýdi.
Türkmenistandan etnik watanyna çykmagy başaran gazaklar, adatça, özbaşdak ýaşaýarlar. Bosgunlaryň kwotasynyň köpüsi häzirki wagtda Özbegistandan gazaklara bölünýär. Emma kwota boýunça gaýdyp gelen dilden-dileg edýänlerem köplenç wada berlen subsidiýanyň tölenmeginiň gijikdirilýändigini ýa-da jaý satyn almak üçin ýeterlik däldigini görýärler.
46 ýaşly Asan Krasnowodskde (häzirki Türkmenbaşy şäheri) dünýä indi we 2003-nji ýyla çenli ol ýerde ýaşady. Onuň sözlerine görä, ähli kemçilikler bilen Gazagystanda ýaşamak, “dälihana” diýip atlandyrýan dogduk mekany Türkmenistandan has gowudyr.
"Gazagystany hem demokratik döwlet diýip atlandyrmak kyn". - Ýöne bu ýerde, islendik ýagdaýda-da, olar sizi prezidentiň terjimehalyny we eserlerini öwrenmäge mejbur etmeýärler, saýlawlara gidip ýa-da galyp bilersiňiz, jemgyýetçilik durmuşyna gatnaşmak islegiňize ýa-da islemezligiňize bagly. Türkmenistanda seniň islän zadyňy soramaýarlar. Kör boýun bolmak senden talap edilýär. Bu kemsidiji."
IWPR.
