Türkmen Helsinki gaznasynyň ÝHHG-a agza ýurtlara - Warşawa ýygnagyna gatnaşyjylara ýüzlenmesi.
Hanymlar we jenaplar,
Adam rehim-şepagatyny, raýat edermenligini görkezmek we häzirki wagtda Türkmenistanda adamzat durmuşynyň ähli ugurlarynda bolup geçýän pajygaly wakalara düýpli baha bermek haýyşy bilen size ýüzlenýäris.
Sowet Soýuzynyň dargamagy we Türkmenistan tarapyndan garaşsyzlygyň gazanylmagy biziň watandaşlarymyz üçin jemgyýetiň demokratiýalaşmagy we durmuş derejesiniň ýokarlanmagy däl-de, eýsem diktatorlygyň we bütinleý garyplygyň düýşi boldy.
Sowet döwründen galan hökümet edaralaryny, jemgyýetçilik çärelerini, kazyýet işlerini, medeni merkezleri, bilim we saglygy goraýyş merkezlerini saýlamagyň şol başlangyç mehanizmleri kem-kemden ýok edildi. Islendik başgaça pikiri basyp ýatyrmak üçin güýçli repressiw enjamyň döredilmegi Nyýazowyň orta asyr gündogar despotizmini döretmek niýetini gönüden-göni görkezýär.
Göçme manyda 1992-nji ýylda kabul edilen Türkmenistanyň konstitusiýasynyň ähli maddalary aýak astyna alynýar we unudylýar, esasanam adam hukuklary bilen baglanyşykly. Halkara guramalarynyň islendik teklipleri we talaplary Nyýazow tarapyndan äsgermezlik bilen äsgerilmeýär we üstesine-de repressiýalar güýçlendirilýär.
Ilaty slawýan tabynlyk ruhunda terbiýelemek üçin her ýyl on müňlerçe bigünä adam türmä taşlanýar we her ýylyň ahyrynda Nyýazowyň rehimdarlygy sebäpli, soňkulara ýerleri boşatmak üçin, amnistiýalar amala aşyrylýar. Şol bir wagtyň özünde türmelerde düýbünden terbiýe almadyk, döwülmedik adamlaryň boşadylmazlygy üçin berk gözegçilik edilýär. Diňe resmi statistikalara görä, garaşsyzlyk ýyllarynda 150 000 adam amnistiýa edildi. 4 million ilaty bolan ýurtda näçe jenaýatçy bolup biler? Derňew, obýektiw kazyýet işi, Türkmenistanda günäkärlenýänleri goramak köpden bäri zerur däl artykmaçlyga öwrüldi.
Türkmen Helsinki gaznasy, beýleki halkara guramalary ýaly, halkara derejesinde uly ünsi çeken jenaýat işlerinde-de kazyýet kararlarynyň kanuny esaslarynyň düýbünden ýokdugyna jedelsiz subutnamalar bar. Iş kesilenlere goranmak prosessual hukuklary diýen ýaly inkär edilýär.
Türkmen rejimi tarapyndan halkara hukugynyň praktikasyna we kadalaryna aç-açan äsgermezlik, diktatoryň bikanun hukugyny günäkärlenýänlere ulanmak hukugyny berýän ýörite kararyň kabul edilmegi.
Türme tussaghanalarynda gynamalar we adamkärçiliksiz tussaglar sebäpli tussag edilenleriň ölümi barada maglumat alýarys, olaryň köpüsiniň ýagdaýy agyr.
Prezidentiň göwnünden turmak üçin ýakynda Türkmenistanda kabul edilen “Dönüklik kanuny” ähli dissidentleri, adam hukuklaryny goraýjylary, dini azlyklary, intellektuallary we rejimi tankytlaýan islendik raýaty watana dönükler kategoriýasyna awtomatiki girizýär.
Türkmen rejimi köplenç Stalin we Gitler repressiýa usullaryny ulanyp başlady. Olaryň arasynda köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň adamyň mertebesini kemsidýän jemgyýetçilik işlerini beýan etmek, rejime garşy çykýanlaryň garyndaşlaryny, dostlaryny we tanyşlaryny jenaýat jogapkärçiligine çekmek, dissidentleri gaýybana höküm etmek, jeza çäresini deslapky kesgitlemek, gynamak we adamkärçiliksiz çemeleşmek, raýatlaryň bikanun sürgün edilmegi.
Döwletleriň köpüsi tarapyndan ykrar edilen Türkmenistanyň bitarap statusy, Nyýazow rejimi tarapyndan Owganystandaky Talyban rejimi bilen ýakyn hyzmatdaşlyk döwründe bolşy ýaly we Türkmenistany dünýäniň beýleki ýerlerinden izolirlemek üçin ulanylýar. Adam hukuklarynyň gündelik köpçülikleýin bozulmagyny dünýä jemgyýetçiliginden gizlemek.
Nyýazowyň döwlet repressiýa enjamynyň ýüzlerçe müň bigünä adamy gorkuzmagyna halkara jemgyýetçiliginiň garaýşy asuda. Netijede, iň ýigrenji we rehimsiz diktatorlyklaryň biri bütin dünýäniň gözüniň alnynda emele geldi.
Nyýazowy dogry ýola salyp boljakdygyna umyt edýänler üçin rus ýolbaşçylarynyň şuňa meňzeş syýasatynyň doly şowsuzlygy çynlakaý duýduryş bolmaly. Iň ýokary derejedäki kabul edişlikler, ýolbaşçylaryň gujaklaşmagy, köp eglişikler, ykdysady hyzmatdaşlygyň giňelmegi, ähli halkara guramalarynda diýen ýaly Niýazow rejimine goldaw diňe bir Russiýanyň raýatlygy bolan 100 000-den gowrak türkmen raýatynyň durmuşyny gowulaşdyrmak bilen çäklenmän, eýsem betbagtçylyk derejesi ýagdaýyna getirdi. Niýazowyň türmelerinde oturan ýüzlerçe bigünä rus raýatynyň durmuşy bolsa pajygaly bir ýagdaýda.
Nyýazowyň kanuny gahar-gazabyna garşy barlyşyksyz berk tutum alyp, Türkmenistany konstitusiýa kadalarynyň çägine getirmäge we halkynyň raýat hukuklaryny we azatlyklaryny üpjün etmäge gönükdirilen çäreleri görmäge çagyrýarys.
THF başlygy
