Häzirki Ak tamyň geňeşçisi, SSSR-iň taryhy boýunça hünärmen Riçard Paýps (Richard Pipes) Prezident Reýganyna Berlin diwarynyň ýykylmagy üçin talap etdi; öňki Sowet imperiýasy “demokratiýanyň alawyndaky tokaýa” meňzeýär we bu ýangyn Russiýa ýaýrap biler. Gündogar Ýewropadan soň, turbalar "domino täsiri" bolan "Merkezi Aziýanyň nobaty" diýip Paýps belleýär.
Emma Aziýanyň ýurtlarynda we soňky Ýewropanyň diktaturasy bolan Belarusda demokratiýanyň döremegi "Ukrainadaky ýaly parahatçylykly däl" bolmak howpuny döredýär we ABŞ-nyň prezidenti Buş we Russiýanyň prezidenti Putin muňa goşulmaly däldir, ýöne bu "uly dogan" roluny ýerine ýetirmek borjy.
- Birnäçe aýyň içinde üç sany öňki Sowet respublikasy rejimini üýtgetdi: Siz muňa garaşdyňyzmy?
- Gyrgyzystanyň ýagdaýy demokratiýanyň ýeňşini bellemek üçin henizem düşnüksiz. Emma Tbiliside we Kiýewdäki bulaşyklykdan soň, şol ýurduň köçeleriniň hem ses berip başlamagy gutulgysyzdy. Bu, SSSR-iň ýykylmagyna garamazdan dowam eden basyşyň täsiri: hiç bir gan dökülmez diýip umyt etmeli.
- Bu, Buş doktrinasynyň demokratiýany goramakdaky täsiri ýalymy?
- Şübhesiz, ýöne Aziýanyň häzirki ýagdaýy maňa 1989-njy ýylda Gündogar Ýewropada we 1948-nji ýylda Ýewropada ýatladýar. Bir halk beýlekisiniň erkinligi we demokratiýany nädip gazanýandygyny görýär we öz-özüne soraýar: biz näme üçin beýle däl?
- Indiki ýurt haýsy bolup biler?
- Orta möhletde şol bir Russiýa rejimi üýtgedip biler. Häzirki wagta çenli ruslaryň köpüsi üçin demokratiýa korrupsiýa we jenaýat diýmekdir we Putin başgaça pikirleri ýok etmegi başarýar. Emma oppozisiýa täzeden başlaýar. Eger Putin üç ýyldan soň Konstitusiýany üýtgetmek bilen gaýtadan saýlanjak bolsa, gozgalaň turup biler.
- Gysga möhletdäki prespektiwa?
- Bir ýyldan Gazagystanda ses bererler: ýurdy demir ýumruk bilen dolandyrýan Prezident Nazarbaýew ýykylyp biler. Türkmenistanda we Özbegistanda ýagdaý has çylşyrymly, Belarusdaky ýaly basyş has güýçli. Zalymlyklaryň hemmesi ýok bolmaz, ýöne käbirleri ýok bolar.
- Moskwa bilen Waşington näme etmeli?
- Diktatorlara, has dogrusy, goşunlaryny kabul edendikleri ýa-da terrorçylyga garşy göreşýändikleri üçin goldaw bermegi bes etmeli. Ukrainanyň sapagyny goşmagy bes eden Putin öwrenen ýaly. Emma goşunlaryny Gruziýadan çykarmak meselesi açyklygyna galýar.
- Bu sebitde yslam radikalizmi howpy ýokmy?
- Meniň pikirimçe, ikinji derejeli ähmiýete eýe, bu zonada dini janköýerlere azlyk wekilçilik edýär. Mundan başga-da, bu ýurtlar Hindistan we Hytaý ýaly ägirtler bilen goňşulary bilen hasaplaşmaly. Ýeri gelende aýtsak, Pekin ösüşleri uly alada bilen yzarlar: erkinlik we demokratiýa hem onuň gapysyny kakýar.
"Corriere Della Sera"
Italiýanyň Terjime Hartiýasy'97
