BMG-nyň Gynamalara garşy komiteti 6-njy iýunda hasabat ýaýratdy we Türkmenistany ýurtda “jezasyz ulgam” döredendigi üçin berk tankyt etdi we Aşgabady adam hukuklarynyň yzygiderli bozulmagyny “gyssagly” bes etmäge çagyrdy. Bu resminama, ÝB we ABŞ üçin energiýa pudagynda Prezident Gurbanguly Berdimuhamedowyň rejimi bilen gatnaşyklary çuňlaşdyrmak tertibini çylşyrymlaşdyrmaly.
Gynamalar baradaky habarlar “köp we yzygiderli” we “ýurtda jezasyzlyk ýagdaýy döredildi, netijede gynamalarda aýyplanýan döwlet işgärleri jogapkärçilige çekilmeýär ýa-da manyly düzgün-nyzam temmisine sezewar edilmeýär" diýip, BMG Gynamalara garşy Komitetiniň hasabatynda bellenip geçilýär.
Bu resminama Türkmenistanyň häkimiýetlerini "döwlet işgärleri tarapyndan gynamalary we ýowuz daraşmalary ýok etmekde görnükli netijeleri getirjek" özgertmeleri geçirmäge çagyrýar. Hasabatyň awtorlary tussag edilenlere aklawçynyň hyzmatlaryna, şeýle hem tussag edilenden soň hukuklary barada maglumat berilmegini kepillendirmegi talap edýärler. Mundan başga-da, BMG-nyň Gynamalara garşy komiteti sorag ediş tertibini polisiýa bölümlerinde ýa-da suddan öňki tussaghanalarda “gynamalaryň we ýowuz daraşmagyň öňüni almak üçin goşmaça kepillik” hökmünde audio ýa-da wideo ýazgyda ýazga almagy maslahat berýär.
Resminamada türkmen häkimiýetleriniň Ženewada geçiriljek maý aýyndaky hasabatyna taýýarlananda BMG komitetiniň tekliplerini ýerine ýetirmändigi aýdylýar. Şeýle hem, komitet Aşgabatda gynamalar, olaryň sany we degişli kazyýet işi barada doly maglumat bermändigini belleýär. Türkmenistanyň häkimiýetleri türmelerde azatlykdan mahrum edilen tussaglaryň sany, tussaglykda güman edilýänleriň ölümi barada ýeterlik maglumat bermedi. Resminamanyň awtorlary: "Komitet, kanuny düzgünlerden başga, diňe çäklendirilen maglumatlaryň elýeterli bolandygyna gynanýar "-diýdi resminamanyň awtorlary, degişli maglumatlary bermezligiň "aýratyn ünsi talap edýän hukuk bozulmalarynyň ýüze çykarylmagyna gaty ýaramaz täsir edendigini" aýtdy.
Türkmen häkimiýetleri hasabatyň netijelerine entek jogap bermediler. Türkmenistanyň BMG-nyň Ženewadaky missiýasyndaky diplomatlaryndan hem bu barada düşündiriş alyp bolmady.
Düýbi Bonnda ýerleşýän Ýewraziýa geçiş toparynyň ýerine ýetiriji direktory Maýkl Laubşyň pikiriçe, türkmen tarapdan statistiki maglumatlaryň ýoklugy sebäpli BMG-nyň Gynamalara garşy komitetiniň gysgaça mazmuny “garaşylşy ýaly gaty gynandyryjy”.
“Komitet haýsydyr bir ýagdaýda hakyky gowulaşmanyň bolandygyny belläp bilmedi. Türkmenistanyň hasabatynda hasabat diýip atlandyryp boljak bolsa BMG üçin mukdar ýa-da statistik maglumatlar ýok"-diýdi. "Türkmenistanyň Gynamalara garşy komitetiniň gysgaça mazmuny göze görnüp duran ösüşe sebäp bolup biljek derejede maglumat bermäge ukyplydygyna ýa-da ýokdugyna şübhelenýärin."
BMG-nyň Gynamalara garşy komitetiniň netijeleriniň we teklipleriniň çap edilmegi Türkmenistan we Ýewropa Bileleşigi üçin islenmeýän pursatda geldi. Şu ýyl ÝB Aşgabat bilen hyzmatdaşlyk we işewürlik şertnamasyny tassyklamaly. Bu şertnama, ÝB bilen Türkmenistanyň arasynda söwda we ykdysady hyzmatdaşlyk baradaky wagtlaýyn şertnamanyň bardygyna garamazdan, taraplaryň arasyndaky söwda gatnaşyklarynyň giňelmegini göz öňünde tutýar. BMG-nyň Gynamalara garşy komitetiniň hasabatynyň netijelerinden soň, Brýusseliň Aşgabadyň adam hukuklaryny yzygiderli bozýandygy baradaky hakykaty öwmek has kyn bolar.
Maýkl Laubşyň pikiriçe, Ýewropa Parlamenti bu gaza baý döwlet bilen gatnaşyklaryna düzedişler girizmek üçin komitet tarapyndan hödürlenen resminamany ulanmalydyr. "Türkmenistanyň ähli wadalarynyň boşdugy äşgär. Türkmenistanda adam hukuklary meselesi boýunça täze gepleşikler zerurdyr we bu hasabat ÝB-niň indiki ädimleri barada pikir alyşmagyň başlangyç nokady bolup biler" diýdi.
Human Rights Watch guramasynyň aklawçy müdiri Weronika Scente Goldstonyň pikiriçe, Gynamalara garşy komitet "Türkmen häkimiýetleriniň adam hukuklary baradaky adatdan daşary gynandyryjy ýazgylaryny ýada salýan diýseň tankydy baha".
“ÝB Komitetiň gazanylmalydygyna aýratyn ähmiýet berýändigini bellemelidir, "göze görnüp duran netijeler", olary boş dilden çekişme we hyzmatdaşlyk bilen tapawutlandyrýan we degişli netijeleri çykarýan ýaly”-diýip ol belleýär. “Türkmen häkimiýetleri bilen işleşmek isleýän ÝB ýurtlary we beýleki döwletler, Türkmenistanyň hökümetinden Gynamalara garşy komitetiň pikirine görä ýagdaýy üýtgetmek we gatnaşyklary çuňlaşdyrmak we durmuşa geçirmek üçin zerur çäreleri görmegi düzgünleşdirmeli.”
Redaktoryň belligi: Deirdre Taýnan, Bişkekden Merkezi Aziýadaky wakalary beýan etmekde ýöriteleşen žurnalist.
Eurasianet
