Türkmenistanyň häkimiýetleri diňe halkara jemgyýetçiligini köşeşdirmek üçin özgertmeler meselesinde boş gürrüňler etdiler. Amnesty International bu barada indiki dynç güni (15-nji dekabr) geçiriljek manysyz parlament saýlawlarynyň öňüsyrasynda aýtdy.
Amnesty International guramasynyň Ýewropa we Merkezi Aziýa sebit maksatnamasynyň direktory Jon Dalhizen: "Tutuş Türkmenistanda köp ýyl bäri höküm sürýän umumy repressiýa, esasy adam hukuklaryndan ýüz öwürmek we giňden ýaýran gorky ýagdaýynda bu saýlawlaryň manysy ýok we görnüp duran gazançlar diňe bir galplyk" -diýdi.
2012-nji ýylda bähbitli geografiki ýerleşişini eýeleýän nebite we gaza baý ýurduň häkimiýetleri ikinji syýasy partiýanyň döredilmegine sebäp boljak özgertmelere başlady. Teoriýa boýunça, özgertmeler garaşsyz metbugatyň döremegine-de mümkinçilik berdi.
“Soňky özgertmeler halkara jemgyýetçiliginiň ünsüni sowmak üçin gurultaýdan başga zat däl. Gyzyklanýan daşary ýurt maýadarlary bu ädimler bilen aldanmaly däldirler ýa-da häkimiýetler bilen tankydy hyzmatdaşlygy aklamak üçin ulanylmaly däldir "-diýdi Jon Dalhizen.
"Ýurtda henizem ýekeje hakyky oppozisiýa partiýasy ýok, garaşsyz metbugat ýok we garaşsyz adam hukuklary guramasy ýok" -diýip ol dowam etdi.
Amnesty International guramasynyň Türkmenistan: An «Era of Happiness» or more of the same repression?, (“Türkmenistan: “Bagt döwri” ýa-da şol bir repressiýalar?”, Iňlis dilinde) atly hasabatynda hemme zadyň berk gözegçilik astynda saklanýan bu ýapyk ýurtda adam hukuklarynyň bozulmagy barada gürrüň edilýär. Garaşsyz synçylara Türkmenistana girmäge rugsat berilmeýär we ýurtdaky hakyky ýagdaýlar baradaky maglumatlaryň syzyp bilýän islendik aragatnaşyk kanallary berk petiklenýär. Gorky atmosferasy ýurduň çäginden has uzakda ýerleşýär.
“Her hili oppozisiýa we başgaça pikirlenýänleri yzygiderli yzarlamak, tussag edilýän ýerlerde gynamalar barada yzygiderli habarlar, söz azatlygy hukugynyň giňden inkär edilmegi, ýygnanyşmak we birleşmek azatlygy hiç zat bolmadyk ýaly dowam edýär. Türkmenistanyň tebigy baýlyklary we bähbitli ýerleşişi hyzmatdaşlaryny hakyky ýagdaý barada azdyrmaly däldir "-diýdi Jon Dalhizen.
Gorky howasy
Amnesty International, Türkmenistandaky çeşmelerden adamlaryň nädogry zat aýtmakdan gorkup biri-biri bilen aragatnaşykdan gaça durýandygyny öwrendi. Her kimiň hökümetiň islendik tankytlaryny häkimiýetlere habar bermegine garaşylýar we syýasat barada gepleşikler aç-açan geçirilmeýär. Hökümetiň pikirlerinden tapawutly pikirleri beýan edýänlere döwletiň duşmany hökmünde garalýar.
Maglumatyň alyş-çalşygynyň we alyş-çalşynyň ähli görnüşleri diýen ýaly gözegçilik astynda saklanýar. Häkimiýetleriň internet we telefon gepleşiklerine gözegçilik etmek üçin ep-esli maýa goýandygy habar berildi.
Mälim bolşy ýaly, 37,000-den gowrak adam - dissidentler, dini jemagatlaryň wekilleri we olaryň garyndaşlary gara sanawa girizildi we hatda ömri halas ediji bejergi üçin Türkmenistandan gitmek gadagan edildi. Amnesty International, ýurda girmegi gadagan edilen adam hukuklary guramalarynyň arasynda.
Gynamalar we türme tussaglygy
Gynamalar, Türkmenistanda adalatsyz kazyýetlerden soň boýun almak we iş kesilmegini üpjün etmek üçin giňden ulanylýar. Amnesty International guramasyna habar berlen gynamalaryň görnüşlerine dyrnaklaryň aşagyndaky iňňeler, elektrik togunyň urulmagy, bogulmak, yzygiderli jynsy taýdan zorlamak, psihotropiki dermanlary zor bilen ulanmak, taýak bilen urmak, rezin taýaklar, plastik suw çüýşeleri, ýumruklar we pyçaklar, azyk we suwdan ýüz öwürmek, şeýle hem pes temperatura täsir etmek ýaly zatlar degişlidir. Gynamalar baradaky aýyplamalar boýunça garaşsyz derňewler bolmady.
Ömürlik azatlykdan mahrum edilen tussaglaryň uzak wagtlap zynjyrda saklanýandyklary we yzygiderli ýenjilýändigi habar berildi. Iň ýokary howpsuzlyk türmeleriniň birinde potoloklaryň iň beýikligi bir ýarym metrden geçmeýär, bu bolsa tussaglaryň doly beýikligine durmaga mümkinçilik bermeýär. Garyndaşlar bilen aragatnaşyk saklamak gadagandyr we gözenegiň aňyrsyndaky adamlar daşarky dünýä bilen aragatnaşygyny ýitirip, “ýok bolýarlar”.
Syýasy oppozisiýanyň bolmazlygy
Syýasy partiýalar baradaky 2012-nji ýyldaky kanun dolandyryjy Demokratik partiýa üçin hakyky goşmaçalary göz öňünde tutmaýar. Täze Senagatçylar we Telekeçiler Partiýasy häkimiýete dalaş ediji däl-de, hökümetiň ýarany hökmünde görülmeli: partiýanyň ilkinji ýygnagy Prezident Berdimuhammedowyň portreti astynda geçirildi. “Economist” žurnalynyň Demokratiýa indeksine görä, 2012-nji ýylda Özbegistan (167 ýurtdan) bilen birlikde Türkmenistan 161-nji ýerde durýar.
Garaşsyz metbugatyň bolmazlygy
Täze metbugat kanuny hakykatdanam garaşsyz metbugat üçin ýer döredip bilmedi. Ýurtda henizem işleýän az sanly garaşsyz habarçylar yzygiderli yzarlanýar.
Erkin Ýewropa radiosy / Azatlyk radiosynyň Türkmenistandaky habarçylary howpsuzlyk güýçleri tarapyndan azar berildi we birnäçe gezek türmä basyldy. "Erkin Ýewropa” / "Azatlyk" radiosynyň žurnalisti Ogulsapar Myradowanyň 2006-njy ýylda tussaglykda ölmegi bilen baglanyşykly ýagdaýlar hiç haçan derňelmedi. Jesedi gören garyndaşlary kellesine şikes ýetendigini, boýnundaky yzlaryň, ellerdäki we süňklerinde çişmeleriň bardygyny habar berdiler. Metbugat azatlygy indeksinde (“Serhetsiz habarçylar” guramasynyň usulyýetine görä) Türkmenistan 179 ýurduň sanawynda 177-nji ýerde durýar.
“Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy baradaky hekaýa aýzberg buzunyň ujy. Jon Dalhizeniň pikiriçe, hakyky surat dolandyryşy astynda, döwlet habar beriş serişdeleri näme diýse-de Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň döwründe "bagt we güýç döwri" bilen düýpgöter tapawutlanýar.
"Türkmen häkimiýetleri bilen gepleşik geçirende halkara jemgyýetçiliginiň syýasy we raýat azatlyklaryny, şeýle hem giňden ýaýran adam hukuklarynyň bozulmagyny ýatdan çykarmaly däldir" diýip, ol sözünü jemledi.
Amnesty International
