Türkmenistanyň saglygy goraýyş ulgamy weýran boldy we "Gippokrat kasamynyň ýerine prezident Saparmyrat Nyýazowa wepalylyk kasamy gelýär" -diýip, Günbatarly tanymal analitik aýdýar.
Londonyň Arassaçylyk we Tropiki Medisina Mekdebiniň Geçiş Jemgyýetleri üçin Ýewropa Saglyk Merkeziniň egindeş müdiri Martin Makki, gara bazaryň kanunlarynyň türkmenleriň saglygy goraýyşyny ele alandygyny we adamlary soňky döwürde diýen ýaly mugt bolan bejergi üçin tölemäge mejbur edýändigini aýtdy.
Mundan başga-da, lukmanlar az aýlyklaryny ýokarlandyrmak maksady bilen köplenç zerur däl hassalary bejermäge mejbur edýärler. 1991-nji ýylda Sowet Soýuzy dargansoň, Merkezi Aziýada we Kawkazda saglygy goraýyşyň hili pese gaçsa-da, Makki Türkmenistanda näme edilýändigini we öňki Sowet Soýuzynyň beýleki respublikalarynda bolup geçýän wakalary tapawutlandyrýar. Öňki Sowet respublikalarynyň köpüsinde saglygy goraýyş ulgamlary kommunizmden bazar ykdysadyýetine geçiş bulam-bujarlygynda "şowsuz" bolsa-da, Nyýazow Türkmenistanda saglygy goraýyş infrastrukturasyny bilkastlaýyn "ýok etdi" diýip, Makki 27-nji ýanwarda Nýu-Ýorkda (OSI) Açyk jemgyýet institutynda eden çykyşynda aýtdy.
Makki 2004-nji ýylda Türkmenistanda adam hukuklary we saglyk atly hasabatyň awtory bolup, bu ýurduň saglygy goraýyş ulgamynyň pese gaçýandygyny görkezýär. Nyýazow, 1991-nji ýylda ýurt garaşsyzlyk alany bäri lukmançylyk işgärlerine döwlet goldawyny yzygiderli azaltdy. Iň meşhur ädimi, 2004-nji ýylda 15 000 töweregi saglygy goraýyş işgärini işden aýyrmak we olary harby gulluga çagyrylan gullukçylar bilen çalyşmak baradaky buýrugydyr. 2005-nji ýylyň başynda türkmen lideri paýtagt Aşgabat şäheriniň daşyndaky ähli hassahanalaryň garaşylmadyk ýagdaýda ýapyljakdygyny aýtdy. Ýurtda herekete çäklendirmeler bar we metbugat berk gözegçilik astynda bolansoň, daşary ýurtly hünärmenlere hassahanalary ýapmak meýilnamasynyň ýerine ýetirilişine baha bermek kyn.
Makkiniň pikiriçe, esasy lukmançylyk kömeginiň ýoklugy sebäpli "süýji keseli we gipertoniýa ölüm howply kesellere öwrüldi, munuň üçin bahana ýok." Makkiniň sözlerine görä, lukmany görmäge gelen hassalaryň köpüsi haýsydyr bir talaňçylygyň pidasydyr. Onuň sözlerine görä, çaga bilen yzygiderli barlamak üçin gelen aýallar, köp pul tölenýän ginekologiki barlagdan geçmäge mejbur bolýarlar. Makkiniň pikiriçe, bu barlaglara zerurlyk ýok we olar diňe lukmanlaryň girdejilerini doldurmak üçin hyzmat edýär.
Türkmen hökümeti saglygy goraýyş ulgamy baradaky maglumatlary daşary ýurtlulardan gizlemek üçin köp tagalla edýär. Şoňa laýyklykda hökümet käbir keselleriň ýaýramagy ýa-da ölüm derejesi ýaly esasy statistika barada maglumat bermeýär.
BBC habarçysy we soňky ýyllarda Türkmenistanda bolan wakadan göni habar berýän az sanly günbatar jurnalistiniň biri Lýusi Aş hem Türkmenistanyň Saglyk Taslamasy we Maksatnamasy tarapyndan maliýeleşdirilýän OSI ýygnagynda çykyş etdi.
Aş lukmançylyk kömegi hakda düýş ýaly wakalary gürrüň berdi. Oktýabr aýynda Aşgabatda syýahatçylyk wizasy bilen gizlinlikde işleýärkä, Aş hassahana baryp gördi we arassaçylyk gurallarynyň we bintleriň ulanylmagyna şaýat boldy. "Hünärmenlere ýüz tutan näsaglara iki ýyldan gaýdyp gelmelidigini aýdýandyklaryny eşitdik" -diýdi.
Şeýle hem Aş çagalaryň ölüminiň çalt ýokarlanýandygyny görkezýän käbir maglumatlary mysal getirdi. Onuň sözlerine görä, Türkmenistanyň sebitleriniň birinde çagalaryň 12% -den gowragy bäş ýaşyna ýetmän ölýär. Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň 2002-nji ýyldaky maglumatlaryna görä, Türkmenistanda erkekleriň ortaça ömri takmynan 51, aýallar üçin 57,2 ýaş. Aş jelepler bilen hem söhbetdeşlik geçirdi we olaryň köpüsiniň damar neşekeşidigi ýüze çykdy. Bu, AIW / AIDS epidemiýasynyň Türkmenistana ýakynlaşmagynyň mümkindigini görkezýär.
Türkmenistandaky saglyk infrastrukturasynyň erbet we howsalaly ýagdaýynyň goşmaça tassyklamasy, “lukmançylyk syýahatçylygy” diýilýän zadyň türkmen raýatlarynyň arasynda barha artýan meşhurlygydyr. Köpüsi bejergi almak üçin goňşy Özbegistana gidýär we käwagt serhetden bikanun geçip uly töwekgelçilik edýär. Hatda Nyýazow, lukmançylyk kömegine mätäç bolanda, türkmen saglygy goraýyşdan ýüz öwürýän ýaly. Köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň habaryna görä, Nyýazow nemes lukmanlarynyň birnäçe toparyny dürli keseller sebäpli bejermek üçin Türkmenistana çagyrdy.
Bar bolan tendensiýalary üýtgetmek üçin gyssagly çäre görülmese, Türkmenistan ýakyn wagtda, saglyk betbagtlygy. Makki: "Biz bilimli bir nesli ýitirýäris" -diýdi. Netijeleri pajygaly bolar ".
“Ýewraziýanet”
