Duşenbe güni, Türkmenistanyň täze prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowyň işe girişenine bir ýyl doldy. Respublika 2006-njy ýylyň 21-nji dekabrynda ýurdy 21 ýyl dolandyran ömürlük döwlet lideri Saparmyrat Nyýazow ölenden soň üýtgedi. Täze saýlanan prezident 2007-nji ýylyň 11-nji fewralynda geçirilen goşmaça saýlawlarda saýlawlara gatnaşan saýlawçylaryň 90% sesini alyp, ýeňiş gazandy. Synçylar Türkmenistanyň has açyk ýurda öwrülendigini, emma içerki syýasatda bolup geçen düýpli üýtgeşmeler barada gürleşmek üçin entek irdigini bellediler.
2006-njy ýylyň dekabrynda Türkmenbaşynyň garaşylmadyk ölüminden soň köp syýasat alymy geljegi çaklamak üçin bäsleşdi. Käbir bilermenler tire-taýpalaryň arasynda gazaply göreşiň, ganly gozgalaňlaryň we respublikada raýat urşunyň diýen ýaly bolandygyny çakladylar. Beýlekiler, tersine, diňe oňyn üýtgeşmeleri çakladylar: demokratiýanyň gymmatlyklaryna giriş, açyk bazar ykdysadyýeti we Günbatarda oppozisiýa hasaplanýanlaryň ýurduna gaýdyp gelmegi. Hakykat has ownuk gyzyklanmalar bilen çäkli bolup çykdy.
Russiýanyň Strategiki gözlegler institutynyň bilermeni Aždar Kurtow ilkinji sähelçe üýtgeşmelere ünsi çekmegiň möhümdigine ynanýar: “Bilim, saglygy goraýyş we ylym ýaly yza galan pudaklary özgertmek üçin ädimler ädildi. Ylymlar akademiýasy dikeldildi, uniwersitetlerde we mekdeplerde okuw möhletleri uzaldyldy we okuw meýilnamalary üýtgedildi. Bu üýtgeşmeler metbugat we adam hukuklary bilen baglanyşykly ugurlara täsir etdi. Mysal üçin, Günbatarda syýasy hasaplanýan käbir tussaglar türmeden boşadyldy, Türkmenistanda maliýe jenaýatlary bilen baglanyşykly jenaýat işi gozgaldy. Emma üýtgeşmeleriň gerimi gaty uly sorag.” Bolgariýada ýaşaýan Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa täze döwlet baştutanyna kän bir umyt etmeýär: “Nyýazowyň beýgeldilmegi we ideologiýasy dowam edýär. Ýöne şol bir wagtyň özünde, prezidentiň geňeşçileriniň, Nyýazowyň karýerasynyň başynda edişleri ýaly, Berdimuhammedowyň özüni beýgeldip başlaýandygy äşgärdir. Şol bir aýlanýan ýol bilen.”
Aždar Kurtow, iň bolmanda, täze lideriň daşary ýurtda oňyn kabul edilýändigine ünsi çekýär: “Türkmenistan bir partiýaly sistema bolup galdy, konstitusiýa mehanizminde düýpli özgertmeler bolmady. Emma Türkmenistan daşary syýasatda has açyk boldy. Daş-töweregindäki ýurtlardan gyzyklanma ep-esli artdy. Hususan-da, BMG-nyň Öňüni alyş diplomatiýa merkezi Türkmenistanda açyldy; prezident, ozalkylardan tapawutlylykda daşary ýurda ýygy-ýygydan syýahat edip başlady. Durmuşyň dürli ugurlarynda - ykdysadyýetde, ynsanperwer ugurda we syýasy ugurda täze şertnamalar baglaşylýar. Emma, Türkmenistan dünýäde iň ýapyk döwletleriň biri bolmagynda galýar.
Türkmenbaşynyň döwründe köp sanly medeni we jemgyýetçilik işgäri ýurtdan çykdy, olaryň käbiri özlerini dissident ýa-da rejime garşy çykýanlar hasaplaýar. Täjigül Begmedowa häzirlikçe watanyna gaýdyp barmakdan gorkýandyklaryny belläp: “Türkmen hökümeti tarapyndan kabul edilen ähli kanunlaryň Türkmenistanda berjaý ediljekdigine kepillik ýok. Halkara guramalarynyň üsti bilen Türkmenistana gaýdyp gelmek we guramamyzy hasaba almak teklibini birnäçe gezek tabşyrdym. Bu ýüzlenmelerden soň Türkmenistanyň ÝHHG-daky ilçisi Kadyrow bir hepdäniň içinde işinden boşadyldy. Ýagny, türkmen resmisi entek beýle ädimlere taýyn däl."
Geçen ýyl metbugatda iň köp beýan edilen waka respublikanyň birnäçe uly şäherlerinde internet merkezleriniň açylmagy boldy. Emma, bu hyzmatyň gymmatlygy we rus dilindäki "zyýanly" ulgamlara girmegiň çäklendirilmegi sebäpli ýurtda maglumat açlygy dowam edýär.
Mumin Şakirow.
Radio Svoboda
