Türkmenistanyň garaşsyzlygynyň 30 ýylynda, prezident saýlawlaryna ýekeje-de aýal kandidat gatnaşmady. Mundan başga-da, hökümet saýlanan wezipelerde aýallaryň sanyny köpeltmek üçin çäre görmek islemeýär. Mejlis agzalarynyň 25 göterimini aýallar düzýär, ýöne olaryň gatnaşmagy nominal; erkekler olara çynlakaý garamaýarlar. Däp bolşy ýaly, ilatyň aglaba köplügi türkmen zenany diňe öý işlerini etmeli, çagalary terbiýelemeli we ähli maşgala agzalaryna hyzmat etmeli diýip hasaplaýar.
Türkmenleriň jyns syýasatynyň aýdyň mysaly bu konferensiýada görkezildi, adam hukuklaryny goraýjymyz adam ölçegleri bilen baglanyşykly meseleleri duşuşyp we ara alyp maslahatlaşmak teklibi bilen türkmen wekiliýetiniň başlygy Ş.Atajanowa ýüzlenende, ol delegasiýa agzasy bolan adama ondan rugsat almak üçin ýönlendirdi. Şeýlelik bilen, bu ýagdaýda henizem ýolbaşçy kim: Şemşat Atajanowamy ýa-da erkek adam?
Başga bir mysal. Türkmenistanyň Fransiýadaky öňki ilçisi onlarça ýyl bäri maşgala zorlugyna gatnaşyp gelýär, netijede aýaly we gyzy bu ýurtda gaçybatalga alýança gorag üçin fransuz häkimiýetlerine ýüz tutmaga mejbur boldy.
Ahyrynda, şu ýyl ilkinji gezek "Aýallaryň saglyk we maşgaladaky ýagdaýy" hasabaty çap edildi. Sorag-jogap berlenleriň sanynyň çäklidigini we häkimiýetleriň yzy galplaşdyrmak tejribesini hem göz öňünde tutup, sowalnama maşgaladaky aýal-gyzlara garşy zorluk meselesi barada gynandyryjy surat görkezdi.
Türkmenistanda her sekizinji durmuşa çykan aýal, ýanýoldaşy ýa-da ýoldaşy tarapyndan fiziki ýa-da jynsy zorluklara sezewar boldy. Göz öňüne getiriň, kemsidilen aýallaryň ýarysy göwrelilik döwründe garnyna ýenjildi.
Sowalnama geçirilen aýallaryň 40 göteriminden gowragy är-aýalyň “gözegçilik ediş häsiýeti” diýilýän zady başdan geçirdi. Esasanam, soraga gatnaşanlaryň 22,1 göterimi - sosial taýdan aýrylmaga sezewar edildi.
Gözegçiligiň ikinji görnüşi, işe ýa-da okuwa gadaganlyk. Aýallaryň 20 göteriminden gowragy öýüň daşynda işlemek ýa-da okamak gadagan edilendigini tassyklady.
Ýurtda munuň näme üçin mümkindigini bilýärsiňizmi? Sebäbi häkimiýetler şahsy hereketleri bilen aýal-gyzlary masgaralamaga, käte gödek we kemsidiji garaýyşlary höweslendirýärler.
Soňky üç ýylda türkmen aýal-gyzlary awtoulag sürmek we sürüjilik şahadatnamalaryny almakda diskriminasiýa bilen ýüzbe-ýüz boldular. Käbir polisiýa işgärleri olara sürüjiniň gapdalyndaky oturgyçda oturmagy gadagan etdiler. Resmiler hatda aýal-gyzlaryň garderoblaryna goşulmagy düzgünleşdirdiler. Tutuş ýurt kem-kemden bitewi uzyn geýimlere tarap barýar.
Mart aýynda Türkmenistan göwreliligiň bäş hepdesinden soň abort etmegi gadagan etdi. Hökümetiň halkara düzgünini äsgermezlik etmeginden başga-da, kanunyň yza çekilmeýän täsiri ýok - bu gadaganlyk bilen rejim parahorlygyň ösmegine itergi berdi. Paranyň mukdary göwrelilik ýaşyna baglylykda 500 dollara ýetýär. Azatlyk radiosynyň habaryna görä, şol bir wagtyň özünde ýurtda göwreliligiň öňüni alyş çäreleriniň çäklidigi aýdylýar.
Aprel aýynyň başynda aýal-gyzlara makiýaj ulanmak, saçlaryny boýamak, manikýur etmek, dar eşik we jins geýmek gadagan edildi. Botoks, emeli kirpikleri, dakma dyrnaklary bolan aýallar polisiýa tarapyndan tussag edildi, jerime salyndy we käbir ýagdaýlarda işinden boşadyldy.
Ýaňy-ýakynda YouTube-da bir ýaş türkmeniň gözellik salonyna girip, aýalyny hemmeleriň öňünde urýan wideosu çap edildi. Häkimiýetler aýallara garşy edilýän zorluk wakalaryna üns bermeýärler, derňew geçirmeýärler we erkekleri jogapkärçilige çekmeýärler, şeýlelik bilen jyns deňsizligini ýuwaşlyk bilen höweslendirýärler.
Türkmenistanyň ýigrenji jyns syýasaty, türkmen aýal-gyzlarynyň Türkiýä gitmäge mejbur edilmegine sebäp bolýar, şol ýerde-de kemsidilýär we güýçsüz, zorluga, şol sanda jynsy zorluga sezewar edilýär. Şoňa laýyklykda hem, daşary ýurtly häkimiýetler türkmen aýal-gyzlarynyň hukuklaryny goramaga howlukmaýarlar.
Jenap Barrel! Golaýda ýörite wekiliňiz hanym Teri Hakala Türkmenistana bardy. Netijede, uzyn söhbetdeşlik geçirdi, ýöne diňe iki setirde belläp geçdi: "Üns berseňiz Brýussel hemişe adam hukuklaryna, jyns meselelerine ünsi jemleýär, biz Aşgabatda-da buny göz öňünde tutduk. "Aşgabadyň teklipleriňizi ýerine ýetirmegi üçin takyk näme edildi? Ýa-da hemme zady durdugy ýerde taşladyňyzmy?
Köp ýyllyk tejribe, şeýle hereket bilen Ýewropa Birleşikleriniň işgärleriniň şeýle saparlary prezident we beýleki türkmen resmileriniň we ş.m. ellerini sykmak bilen rejime türkmen raýatlarynyň, şol sanda türkmen aýal-gyzlarynyň hukuklaryny ezmek üçin mümkinçilik döredýärsiňiz. Netijede, türkmen raýatlary bize ýüzlenýärler: “Olara bize gelmäň diýiň,olaryň her sapary hukuklarymyzyň ýaramazlaşmagyna öwrülýär, barha erbetleşýär. Ýerli metbugatyň üsti bilen häkimiýetler olaryň gelmegini awtoritarizmi goldaýan hökmünde görkezýärler. "
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
