Jenewa. 19-njy martda ABŞ-nyň BMG Adam Hukuklary Komissiýasynyň wekili, ilçi Riçard S. Williamson Geňeşe has täsirli bolmagy üçin birnäçe reforma teklip etdi.

Özgertmelere tarap ilkinji ädimleriň biri agzalyk meselesine ünsi jemlemelidigini we agza döwletleriň adam hukuklaryny öňe sürmek we goramak baradaky hakyky ygrarlylygy bilen birleşmegini üpjün etmegiň ýoluny tapmalydygyny aýtdy.

Williamson özgertmeleriň ikinji maksady şertnamalaryň we beýleki adam hukuklary borçnamalarynyň ýerine ýetirilmeginiň ähmiýetini dikeltmek bolmalydygyny aýtdy. "Örän köp hökümet, şol sanda repressiw hökümetler ilki bilen tassyklandy, soň bolsa adam hukuklary baradaky möhüm şertnamalara ähmiýet bermedi. Komissiýa bu ikiýüzliligi bes etmeli".

Amerikanyň Birleşen Ştatlary, şeýle hem, aç-açan we ileri tutulýan meselelere ünsi jemlemek, şeýle hem tejribäni duruzmak üçin hasabatçylaryň we beýleki zerur däl mandat eýeleriniň sanyny artdyrmak tendensiýasyny duruzmak ýaly birnäçe anyk teklip hödürleýär, we "hiç hili çäre görmezlik" haýyşyny bermek praktikasynyň soňy, bu prosessual manewr diňe hakyky adam hukuklary ýagdaýynyň ara alnyp maslahatlaşylmagynyň öňüni almak üçin ulanylýar.

Williamson, Geňeşiň 53 agza döwletini "işleriniň netijeliligini ýokarlandyrmaga, toparymyzyň ýygy-ýygydan ejir çekýän goşa standartlaryny we manysyzlygyny bes etmäge" çagyrdy.

BMG-nyň Adam hukuklary boýunça ýokary komissarynyň hasabaty we adam hukuklary boýunça Bütindünýä konferensiýasynyň dowamy:

Şu gün, duşuşygymyzy terrorçylykdan ejir çeken Ispaniýa halkyna çuňňur gynanç bildirmek bilen açýarys. Şeýle hem Serjio Wieira de Mellonyň aradan çykmagyna gynanç bildirýäris. Ýokary komissar bellenenden gysga wagt soň, Howpsuzlyk Geňeşi tarapyndan uruş sebäpli heläkçilige uçran Kongony görmegi haýyş etdi. Syýahaty barada habar beren güni onuň gapdalynda oturdym, netijeliligi, güýji we rehimdarlygy maňa täsir etdi. Biz onuň oruntutary Luiza Arboryň bellenmegi bilen gutlaýarys we uruş jenaýatlaryny derňemekde ozalky işi üçin çuňňur minnetdarlygymyzy bildirýäris. Adalat meselesinde köpden bäri ygrarlylygy, Adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda görkezilen gymmatlyklaryň beýany geljekki işimizde Komissiýamyzyň ähli agzalary üçin ylham çeşmesi bolup hyzmat eder. Şeýle hem, ýokary komissaryň wezipesini ýerine ýetiriji Bertrand (“Bertie”) Ramçarana ajaýyp ýolbaşçylygy üçin minnetdarlyk bildirýäris we ilçi Maýkl Smiti Komissiýanyň başlygy wezipesine bellenmegi bilen gutlaýarys.

Amerikanyň Birleşen Ştatlary, Adam Hukuklary Geňeşiniň bu 60-njy mejlisine gatnaşanlara goşulmakdan hoşal, Adam Hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynyň ýörelgelerine we toparymyzyň möhüm mandatyna ygrarlydygymyzy tassyklaýarys. ABŞ-nyň wekiliýeti, 228 ýyl ozal Garaşsyzlyk Jarnamamyzda öz beýanyny tapdy, ähli ynsanlaryň deň derejede döredilendigi we durmuş, erkinlik we bagt gözlemek ýaly aýrylmaz hukuklar bilen üpjün edilendigi barada buýsanç bilen ýatlaýar. Bu ýörelgeler - şahsyýetiň ähliumumy we aýrylmaz hukuklaryna eýe bolmagy; bu hukuklaryň goralmagynyň döwletiň esasy maksadydygyny; Döwletiň adalatly güýjüniň dolandyrylýanlaryň razyçylygyndan gelip çykýandygyny, demokratiýanyň we şahsy azatlygyň özenidir.

Amerikaly diplomat we alym Djin D. Kirkpatrikiň ýazyşy ýaly: “Amerikalylaryň umumy taryh, jyns, dil we din bilen paýlaşmazlygy Amerikanyň gymmatlyklaryna, ynançlaryna we maksatlaryna goşmaça ähmiýet berýär we olary milli ähmiýetimiz edýär. Amerikalylar Amerikanyň ynanjy bilen kesgitlenýär Biz şahsyýet azatlygyna ygrarlylygymyz we döwletiň, ilkinji nobatda şahsyýetiň hukuklaryny goramak üçin bardygyna bolan ynamymyz bilen tapawutlandyk we tapawutlanýarys."

ABŞ, beýleki demokratiýa döwletleri bilen bir hatarda, milli we ýerli zuluma garşy göreşýänlere halkara goldawyny bermek we sessizlere ses bermek arkaly Komissiýanyň dünýädäki adam hukuklaryny we esasy azatlyklaryny güýçlendirmek baradaky mandatyny ýerine ýetirýän derejesini ýokarlandyrmaga çalyşýar. Geňeşiň öňünde ägirt we möhüm wezipe goýuldy. Geňeş dünýäde bolup geçýän azatlyklaryň bozulmagyna ünsi çekmeli we ähli döwletleri esasy azatlyklary we adam hukuklaryny goramagy gowulandyrmaga höweslendirmeli.

Ilki bilen Komissiýamyzyň üstüne ýüklenen jogapkärçilik ýüküni göz öňünde tutup, Amerikanyň Birleşen Ştatlary dünýädäki adamlaryň durmuşynda hakyky we göze görnüp duran gowulaşmalara alyp barýan anyk ädimleri ätmek üçin netijeli işlemegini üpjün etmegi maksat edinýär. Bu maksat bilen, biz aşakdakylara ünsi jemleýäris:

- Komissiýanyň halkara derejesinde kanunyň hökmürowanlygyny giňeltmek boýunça işini gowulandyrmak üçin öz öýlerinde kanunyň hökmürowanlygyna hormat goýýan beýleki ýurtlar bilen işlemek;

- umumy esasy gymmatlyklary beýan etmek üçin demokratik mejlisiň işini höweslendirmek;

- Demokratik ýörelgelere we demokratik tejribä ygrarly adam hukuklary babatynda abraýy bolan agzalary toparymyza saýlanmagy höweslendirmek;

- Prosessual çäreleri gowulandyrmak we şeýlelik bilen Komissiýanyň gündelik we umumy işlerini gowulandyrmak.

Biziň işimizi adam hukuklarynyň global goragyna bagyşlanan esasy organymyz bolan Komissiýamyzy özgertmek ugrundaky ilkinji ädimleriň agzalyk meselesine gönükdirilmelidigine ynanýarys. BMG-nyň Baş sekretary Kofi Annanyň bir ýyl ozal aýdyşy ýaly "bu komissiýa agza bolmak diňe bir artykmaçlyklary däl, eýsem jogapkärçiligi hem aňladýar". Agzalarymyzyň toparymyzyň esasy maksadyna we adam hukuklaryny öňe sürmek we goramak baradaky hakyky ygrarlylygy bilen birleşmegini üpjün etmegiň ýoluny tapmalydyrys. Bu möhüm organyň, işini ýoýmak we päsgel bermek isleýän adam hukuklaryny bozýanlar üçin howpsuz gaçybatalga bolmagyna ýol berilmeli däldir. Şol sebäpden, Geňeşe agza bolmak üçin iň amatly dalaşgärleriň hakyky demokratiýa bolmagyny üpjün etmek maksadymyzy goýduk. Erkin we adalatly saýlawlar yzygiderli geçirilýän we garaşsyz kazyýet, güýçli köp partiýaly sistema, kanunyň hökmürowanlygy, hökümetde aç-açanlyk we jogapkärçilik, erkin we garaşsyz habar beriş serişdeleri, adam hukuklarynyň we esasy azatlyklaryň konstitusiýa kepillikleri bar. Her sebit toparyndaky demokratik hökümetleri, Geňeş agzalygyna dalaşgär hökmünde çykyş etmäge çagyrýarys we demokratiýalary beýleki demokratiýalaryň saýlanmagyny goldamaga çagyrýarys. Prezident Buş aýyň başynda aýdyşy ýaly: "Demokratiýalar başga. Dünýädäki demokratiýalar dürli ýagdaýlarda ösýär. Şeýle-de bolsa, üstünlikli demokratiýalaryň hemmesi çydamlylygyň, dini azatlygyň, erkeklere we aýallara hormat goýmagyň esaslaryna esaslanýar, we kanunyň hökmürowanlygy "we ykdysady azatlyk."

Toparymyzy özgertmegiň ikinji maksady, döwletleriň tassyklan ýa-da kabul eden şertnamalaryny we beýleki adam hukuklary borçnamalaryny ýerine ýetirmegiň ähmiýetini dikeltmek. Adam hukuklaryny goramak bilen baglanyşykly hakyky mesele standartlaryň ýoklugy däl-de, eýsem bar bolan standartlary goldamak üçin syýasy erkiň bolmazlygydyr. Örän köp hökümet, şol sanda repressiw hökümetler, ilki bilen adam hukuklary baradaky möhüm şertnamalary äsgermezlik bilen tassykladylar. Geňeş bu ikiýüzliligi ýok etmeli. Özgertmeleriň üçünji maksady, işini has netijeli ýerine ýetirmek üçin bu organyň iş proseduralaryny gowulandyrmakdyr. Ýokary komissaryň hasabatynda ýörite hasabatçylaryň ulgamyny güýçlendirmek zerurlygy baradaky maksadyny goldaýarys.

- Ilki bilen, her bir ýörite mehanizm üçin çeşmeleri köpeltmek, artykmaçlykdan gaça durmak we olaryň umumy işleýşini we goşandyny güýçlendirmek maksady bilen, hasabatçylaryň we zerur däl mandatlaryň eýeleriniň sanynyň köpelmegi baradaky soňky tendensiýany duruzmak teklibini goldaýarys ( iň soňky maglumatlar 40-dan gowrak) anyk we ileri tutulýan meselelere ünsi jemlemek üçin.

- Ikinjiden, ýörite mehanizmleri tertipleşdirmäge we berkitmäge we belli bir mandaty saklamaga çagyrýarys (mysal üçin, Ösüş hukugy boýunça ýörite hasabatçynyň we aşa garyplyk boýunça ýörite hasabatçynyň adam hukuklary boýunça ýörite hasabatçysyna birleşdirilmegi göz öňünde tutulmalydyr; Hukuklar we ösüş).

- Üçünjiden, Komissiýany Komissiýanyň ygtyýarlyklarynyň çägindäki meseleler boýunça herekete geçmezlik praktikasyna garşy durmaga çagyrýarys, sebäbi beýle hereketler köplenç diňe adam hukuklarynyň hakyky ýagdaýynyň ara alnyp maslahatlaşylmagyny çäklendirmek üçin ulanylýar.

Dördünjiden, seredilýän meseleler boýunça kararlar kabul edilmezden ozal, programma býudjetleri baradaky resminamalaryň ýazmaça paýlanmagyny talap edýäris.

- Bäşinjisi, Geňeşiň iş tertibiniň berjaý edilişine gözegçiligi güýçlendirmek we çäreleriň we kararlaryň iň ýokary dowamlylygyny we sanyny rasionallaşdyrmak üçin edilýän tagallalary goldaýarys.

- Altynjy, hemaýatkärler we hemaýatkärler tarapyndan geçirilen resmi däl geňeşmeleriň aç-açanlygyny ýokarlandyrmak baradaky tagallalary goldaýarys.

Bütin dünýäde adam hukuklaryny we esasy azatlyklary öňe sürmek we goramak wezipesini ýerine ýetirýän täsirli, jogapkärli we abraýly komissiýa jenap başlyk, bütin dünýä jemgyýetçiligine, esasanam zulum we sütemden ejir çekýän ýurtlara hyzmat eder. Özlerine kömek edip bilmeýän jenaýatyň pidalaryna kömek edeliň. Adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda görkezilen mynasyp islegleri durmuşa geçirmäge çalyşalyň. Işimiziň netijeliligini ýokarlandyralyň, toparymyzyň ýygy-ýygydan ejir çekýän goşa standartlaryny we içginligini bes edeliň. Borçlarymyzy ýerine ýetireliň.

Waşington faýly.