Indi, Türkmenistanyň döwlet guramalarynda we täjirçilik guramalarynyň köpüsinde işlemäge ýüz tutmak üçin resminamalaryň tutuş toplumyny goşmak bilen we aýratyn ýörite “Maglumat” görnüşini doldurmaly. Diňe bentleriň birini göz öňünde tutup, esasanam “barlanylýar” düşünjesini girizýän haýsy edaranyň bu formany oýlap tapandygyny we durmuşa geçirýändigini çaklamak mümkin. Emma bu görnüşiň näme üçin ulanylýandygy düşnüklidir.
“Maglumat” soraglary, işe ýüz tutan adamyň hünär häsiýetleri bilen düýbünden hiç hili baglanyşygy ýok, ýöne häkimiýetler her bir adamyň şahsy maglumatlaryna girip bilýärler. Häzirki wagtda raýatlar barada maglumatlary öz içine alýan döwlet elektron maglumat banky döredilýär. Adamyň bu soraglara jogap bereninde girýän maglumatlary köplenç beýleki hökümet we dolandyryş edaralary tarapyndan barlanýar.
Aslynda, diňe bir iş gözleýän adamyň özi däl, iň ýakyn garyndaşlary-da iň bolmanda üç nesilde wepalylygy barlamak hakynda aýdýarys.
Mysal üçin, 4-nji bent: “ýaşyna garamazdan, özüňiz, äriňiz (aýalyňyz) we ejesi, kakasy, atasy, enesi, doganlary, uýalary we çagalaryňyz hakynda maglumat bermeli. (çagalar hakda - mekdebiň, çagalar bagynyň sanyny, haýsy synp, institut, fakultet, hünär, bolsa kurs görkeziň).”
5-nji bent merhum (!) garyndaşlary hakda maglumat talap edýär. Aslynda, häkimiýetler bir garyndaşyň başga bir garyndaşynyň, hatda merhumyň işi we hereketleri üçin köpçülikleýin (bilelikdäki) jogapkärçiligini boýun alýarlar.
8-nji bent öňki är-aýal (aýrylyşan), doglan ýeri we senesi, nirede we kimde işlänligi, häzirki wagtda ýaşaýan ýeri we häzirki maşgala ýagdaýy barada maglumatlary talap edýär.
Milleti berilýän maglumatlaryň sanawynda görkezilmelidir. Türkmenistanda milletçilik milli ideologiýa derejesini aldy diýen ýaly, türkmen däller döwlet gullugynda (?) has köp jogapkärçilikli wezipeleri eýeläp bilmeýärler. Şeýle-de bolsa, ýaňy-ýakynda “WikiLeaks”-iň ýaýradan habaryna ynanýan bolsaňyz, Türkmenistanyň prezidenti Berdimuhammedowyň özi diňe milletine görä däl, has dar, tire-taýpa aýratynlyklaryna görä, tekeleriň iň dogry türkmenidigine we beýleki taýpalaryň wekilleriniň birneme “türkmeniň aşagyndadygyna” ynanýar.
Dalaşgär birden ygtybarsyz garyndaşlary ýa-da nädogry milleti bolan bolsa, işe alynmazlygy mümkin we beýle resminamalardan alnan maglumatlar esasynda eýýäm ret edilýär.
Şeýle-de bolsa, häzirki wagtda bu wezipä ýüz tutýan adam we ähli garyndaşlary ygtybarly bolsa-da, gowşamaly däl - hemme zat işe almak prosesi bilen başlaýar.
Aýyplaýjy subutnamalar, ýagny elektron maglumat banky yzygiderli täzelenmeli. Şol sebäpli işleýän ähli döwlet işgärlerinden maşgala ýagdaýynyň üýtgemegi - dogluş, ölüm, nikalaşmak, aýrylyşmak, familiýasynyň üýtgemegi, pensiýa çykmagy, ähli ýakyn garyndaşlarynyň ýaşaýan ýeriniň üýtgemegi barada goşmaça maglumat berilmegi talap edilýär, şol sanda ene-atalar, doganlar we uýalar, är-aýallary, çagalary we är-aýallary, şeýle hem ene-atalary (çagalaryň ýanýoldaşlarynyň ene-atalary).
Her bir döwlet işgäri, işe ýüz tutanda ýa-da zähmet şertnamasy ýa-da şertnama baglaşylanda şeýle maglumatlary bermek borjuna gol çekýär.
Nädogry ýa-da ýalňyş maglumat bermek häkimiýetler tarapyndan "biwepalyk" delillerini gizlemek synanyşygy hasaplanýar.
Adamlar diňe garyndaşlarynyň haýsydyr bir sebäbe görä biwepalyk edip, ygtybarsyz bolandyklary sebäpli işinden kowulan halatlary bolýar.
Şeýle-de bolsa, ygtybarly maşgala baglanyşyklary bilen hem işde galyp bilersiňiz - ýöne hökman “çeňňek” bolarsyňyz. Mysal üçin, käte ýokary wezipeli adamlar ministrler we ilçiler wezipesine “ygtybarsyz” garyndaşlaryň, şol sanda türmede oturanlary bar bolsa bellenilýärdi. Emma geljekde wepalylygyň kepili bolup hyzmat edýän we hemişe psihologiki basyş üçin ulanylýar.
Işe kabul edilende ýygnalan maglumatlar, her bir adama we jemgyýete doly gözegçilik etmek üçin häkimiýetler tarapyndan talap edilýär. Şeýle maglumatlary ýygnamagyň maksady, her bir adamyň we umuman maşgalasynyň “agyryly” nokatlaryny gözlemekden ybarat.
Alnan maglumatlar diňe bir belli bir adamyň däl, eýsem ähli garyndaşlarynyň hem köpçülikleýin jeza howpy bilen wepalylygy güýçlendirmek üçin ulanylýar. Her kimiň gözegçilik astyndadygy baradaky ynanç jemgyýeti hemişe gorky astynda saklaýar. Türkmenistanda protest çäreleriniň düýbünden ýoklugyny düşündirýän ýagdaý boýun egmedik ýagdaýynda derrew jezalandyryljak ýakynlaryň ykbaly üçin gorky. Hukuk we jeza ulgamynyň adalat we düzediş hyzmat etmeýändigini, gorkuzmagyň we basyp ýatyrmagyň guralydygyny hemmeler bilýär.
“Maglumat” sowalnamasyny doldurmak üçin ýatlatma
1. Ady, atasynyň ady, familiýaňyzy doly görkezmegiňizi haýyş edýäris. Aýallar üçin (gabygyň içinde) gyzlyk familiýaňyzy görkezmeli.
2. Pensionerler - pensiýa ýylyny we iň soňky iş ýerini we wezipesini görkezýärler.
3. Öý hojalykçy aýal - soňky iş ýeri, ýyl, wezipesi. Işlemedik bolsaňyz, haýsy mekdebi we nirede gutardyňyz?
4. Ýaşyňyza garamazdan, özüňiz, äriňiz (aýalyňyz) we ejesi, kakasy, atasy, enesi, doganlary, uýalary we çagalaryňyz hakda maglumat bermeli. (çagalar hakda - mekdebiň, çagalar bagynyň sanyny, synpy, institut, fakultet, hünär, bolsa haýsy kurs görkeziň).
5. Merhum ýakyn garyndaşlary hakda maglumatlary görkezmek, jaýlanan ýylyny we soňky iş ýerini, wezipesini görkezmek zerur.
6. Işiňiz barada maglumatda - guramanyň takyk ady, salgysy, wezipesi. Edil şonuň ýaly hem “Şahsy sahypada”.
7. Ýaşaýyş we hasaba alyş salgysy gabat gelmeýän bolsa, ýaşaýyş we hasaba alyş salgysyny aýratyn görkeziň.
8. Ýoldaşyňyzdan aýrylyşan bolsaňyz, ol hakda, haýsy ýylda aýrylyşandygyňyzy we aýrylyş şahadatnamasynyň belgisi barada doly maglumat bermeli.
9. Goşunda gulluk edýän garyndaşlar hakynda - harby bölümiň belgisini we nirede gulluk edýändigini görkeziň (şäher, oba we ş.m.).
10. Talyplar - uniwersitetiň, fakultetiň, kursyň doly adyny görkeziň.
11. Wagtlaýyn işsizler “inspektor” jaý ýolbaşçylaryndan kepilnama bermeli.
12. “Maglumat” sowalnamasy çap edilmeli ýa-da golýazma bilen bolmaly.
Suraý Aždarowa Oazis
