"Türkmenistanda bolup geçýän zatlara bikanunçylyk diýilýär."
Garaşsyz synçylaryň we halkara guramalaryň habar bermegine görä, 2003-nji ýylyň fewral aýynda Türkmenistanda "Käbir bikanun hereketleri Watana dönüklik diýip yglan etmek, şeýle hem Watana dönükler üçin jeza çäreleri barada karar" kabul edilenden soň, şübheli adamlaryň hemmesine gözegçilik etmek üçin türkmenleriň ýörite hyzmatlary jemi döredildi.. Ynamsyz kategoriýa awtomatiki usulda Türkmenistanyň we Russiýa Federasiýasynyň goşa raýatlygy bolan adamlary köplenç repressiýanyň pidasy bolýarlar. Bu nukdaýnazardan häsiýetli, 2003-nji ýylyň 18-nji iýunynda Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň işgärleri tarapyndan tussag edilen Akmuhammet Baýhanowyň mysaly. Sentýabr aýynda, "Beýik Türkmenbaşy syýasatynyň dogrulygyna şübhe bildirýän üçünji şahys barada hasabat bermezlik görnüşindäki dönüklik üçin" 210-njy maddanyň bir bölümine laýyklykda 5 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Habarçymyz Batyr Muhamedowa söz berýäris:
Görnüşi ýaly, Akmuhammet Baýhanowyň tussag edilmeginiň we soňraky iş kesilmeginiň sebäbi, bir ýyl mundan ozal Russiýada bolup geçen türkmen oppozisiýasynyň lideri Awdy Kulyýew bilen duşuşygydy. Respublikanyň daşky gurşaw hereketiniň aktiwisti Farid Tuhbatullin öňem şuňa meňzeş aýyplama bilen tussag edilipdi. Bu, häkimýetler tarapyndan oppozisiýa galp aýyplamalaryň adaty möhürleriniň ýüklenmegi we neşe serişdelerini ýa-da ok-däri ekmekde beýan edilýän jenaýat kanunlaryny bozandyklaryny görkezýän ilkinji jenaýat işi boldy.
“Doýçe Welle” -niň habarçysy Akmuhammet Baýhanow ogly Arslan bilen Moskwada duşuşdy:
Menem, ene-atam hem Russiýa Federasiýasynyň raýatlary. Türkmenistanda okuw, iş ýa-da adaty bir durmuş bolsun, islendik iş ugry üçin çydap bolmajak şertler döredildi. Maşgalamyň käbir agzalary Türkmenistany terk etmäge mejbur boldular, galanlar bolsa repressiýalara we yzarlamalara sezewar edilýär. 29-njy noýabrda kakamyň kiçi dogany Nazar Baýhanow Aşgabatda ýenjildi. Bu, ertesi gün Türkmenistanyň häkimiýetleri tarapyndan uly doganynyň yzarlanmagy barada maglumat bereninden soň boldy. Ýenjilmeden soňraky ýagdaýy şeýle boldy, Nazar Baýhanow şondan soň bir hepde gepläp bilmedi we henizem ýarym suwuk iýmit alyp bilýär. Häzirki wagtda onuň ýagdaýy agyr.
Maslahat beren rus aklowjylary kakaňyza bildirilýän aýyplamalara nähili garaýarlar?
Aýyplamanyň özi elhenç. Bir adam, hatda pikirlenip we şübhelenip bilendigi üçin däl-de, kimdir biriniň Saparmyrat Nyýazowyň syýasatynyň dogrulygyna şübhelenýändigini habar bermändigi üçin höküm edilýär. Russiýada muňa aýdyň we gysga düşünje - kanuny bulam-bujarlyk diýilýär. Kazyýetde üç kazy, prokuror we aňtaw işgärlerinden başga hiç kim ýokdy. Garyndaşlaryna munuň ýapyk kazyýetdigini aýtdylar. Nazar Baýhanow baş kazy Aşyr Meredowdan doganyny görmäge rugsat bermegini haýyş etdi. Ýöne ýörite hyzmatlaryň wekili kazy, Nazaryň kazyýetde bolmagynyň islenmeýändigini duýdurdy. Kakasyna aklowjy çagyrmaga-da rugsat berilmedi. Ýokary Kazyýet we Türkmenistanyň Baş prokuraturasy hem ÝHHG-nyň Aşgabatdaky wekilleri ýaly bize kömek etmekden ýüz öwürdiler.
Kakaň ykbaly hakda indi näme bilýärsiňiz?
Ýakyn wagtlarda ol Tejeniň deslapky tussaghanasy SIZO-da bolupdyr. SIZO işgärleriniň resmi däl maglumatlaryna görä, işiň stçnde üç sany çişirilen bellik bar, bu bolsa Nyýazowyň ýörite gözegçiligindedigini we bu ýerde ady geçýän adama amnistiýa bermek mümkin däldigini aňladýar. Şeýle hem, garyndaşlarymyza ýakyn wagtda kakamy Lebap welaýatynda, oturymly ýerlerden uzakda çöllük ýerde ýerleşýän berk rejim türmesine geçirjekdiklerini duýdurdylar. Kakam gynamalara we adamkärçiliksiz çemeleşmelere sezewar edilýär. Häzir onuň ýagdaýy gaty agyr. "Derňew" diýlip atlandyrylýan döwürde, dar, howasyz we yşyksyz otagda saklandym-diýip, "howasyz ýerzemin" hökmünde häsiýetlendirip, kakamyň özi garyndaşlarymyz bilen duşuşanda aýtdy. Şondan soň ýürek keseliniň agyrlaşmagy boldy. Daşardan gaty ýadaw we halys görünýär. Ýagtylygyň ýoklugy sebäpli görüşi ýaramazlaşdy.
Ýakynda, Baýhanow maşgalasy, rus raýatlary boldugyny ýatladýaryn, iş kesilen garyndaşlarynyň boşadylmagyna kömek bermek haýyşy bilen Russiýanyň Aşgabatdaky ilçihanasyna ýüz tutmaga synanyşdy. Emma umytsyz adamlara ilçihananyň çägine girmäge hem rugsat berilmedi we ýazmaça arzany kabul etmekden ýüz öwürdiler.
Ludwig Giebelgaus, Batyr Muhammedow.
Doýçe Welle.
