“Olary diri görkeziň!”
Biz, Türkmenistan hökümetini Birleşen Milletler Guramasyna we Boris Şyhmyradowyň maşgalasyna haýal etmän jogap bermäge we Şyhmyradowyň we maşgalasynyň hukuklarynyň bozulmagyny ýok etmek baradaky Komitetiň karary bilen kesgitlenen gyssagly çäreleri görmäge çagyrýarys.
BMG Adam Hukuklary Geňeşi 2014-nji ýylyň 17-nji oktýabrynda öňki Daşary işler ministri Boris Şyhmyradowyň aýaly Tatýana Şyhmyradowanyň şahsy arzasy barada karar kabul etdi. Komitet Boris Şyhmyradowyň adam hukuklarynyň ençemesiniň bozulmagynyň pidasydygyny anyklady. Hususan-da, Komitet Şyhmyradowyň zor bilen ýitirim bolmagyň pidasydygyny we Türkmenistan hökümetiniň janyny gorap bilmeýändigini we gynamalardan azatlyk hukugyny, adalatly kazyýet hukugyny we kanunyň yza çekilmegi bilen jezalandyrylmazlyk hukugyny bozandygyny belläp geçdi. Şeýle hem, komitet hökümetiň Tatýana Şyhmyradowanyň adamsy hakda uzak wagtlap maglumat ýetmezçiligi sebäpli çeken görgüleri sebäpli gynamalardan azatlyk hukugyny bozandygyny anyklady. Komitet Türkmenistan hökümetiniň Boris Şyhmyradowy derrew boşatmak we oňa adalatly öwez tölemek ýa-da ölen halatynda Şyhmyradowyň jesedini gowşurmak we maşgalasyna öwez tölemek ýaly serişdeleri bermäge borçlydygyny görkezdi.
Gynansagam, 2015-nji ýylyň 9-njy noýabrynda jogap bermek möhletinden iki ýyl geçdi, ne Komitet, ne-de Şyhmyradow maşgalasy Türkmenistan hökümetinden jogap alyp bilmedi.
2002-nji ýylyň 29-njy dekabrynda tussag edilenden dört gün soň, öňki Daşary işler ministri we Türkmenistanyň premýer-ministriniň birinji orunbasary Boris Şyhmyradow 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Türkmenistanyň şol wagtky prezidenti Saparmyrat Nyýazowy öldürmek synanyşygynda aýyplanyp, 25 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Kazyýet diňlenşigi ýapyk gapylaryň aňyrsynda geçirildi, we bary-ýogy bir gün dowam etdi we köp sanly kazyýet işi bozuldy. Kazyýetiň kararyndan bir gün soň, 30-njy dekabrda Şyhmyradowyň hökümi 3000 töweregi döwlet işgärinden we jemgyýetçilik işgärlerinden ybarat saýlanmadyk syýasy guramanyň Halk Geňeşiniň karary bilen ömürlik azatlykdan mahrum edildi. Bu "karar" sözüň doly manysynda "tupanly, uzyn el çarpyşmalar" bilen kabul edildi, ýagny hökümet işgärleri ölüm jezasyny talap edýän köp sanly çykyşdan soň, prezident Nyýazowyň teklibine jogap hökmünde tutuş Geňeş el çarpdy.
Iki aýdan soň, 2003-nji ýylyň 5-nji fewralynda Halk Geňeşi "dönüklik" üçin jeza hökmünde ömürlik türme tussaglygyny ulanmak barada karar kabul etdi. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksinde ozal ýok bolan bu jeza, Boris Şyhmyradowa we 2002-nji ýylyň noýabr aýynda prezidentiň janyna kast etmek synanyşygyna gatnaşan beýleki dört gatnaşyja, ýagny öňki telekeçiler Guwanç Jumaýew we öňki aňtaw gullugynyň işgäri Yklym Yklymowa, Annadurdy Annasähedow (türmede ölen) we Begenç Begnazarowa degişlidir.
“Olary diri görkeziň!” Kampanýasy Boris Şyhmyradowyň kazyýet işiniň we iş kesilmeginiň prosessual kadalara laýyk gelmeýändigine doly ynam bildirýär, şeýle hem, 25 ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasynyň ömürlik azatlykdan mahrum edilmegi jenaýat kanunynda yza çekilýän güýjüň ýoklugynyň esasy ýörelgesi nukdaýnazaryndan, şeýle hem Türkmenistan tarapyndan tassyklanan halkara adam hukuklary şertnamalary we milli kanunlar nukdaýnazaryndan düýbünden bikanun hasaplanýar.
Diňe bu kararyň mazmuny düýbünden bikanun däl, eýsem ony kabul etmek tertibi hem bar, sebäbi ömürlik azatlykdan mahrum etmek karary kazyýet ygtyýary bolmadyk syýasy gurama tarapyndan kabul edildi - güýçli el çarpyşmalar arkaly döwlet baştutany ilki bilen teklibe jogap hökmünde ömürlik azatlykdan mahrum etmek, soň bolsa aýdylýan jenaýatlardan iki aý soň kabul edilen kanuny yza çekmek arkaly. Netijede, Boris Şyhmyradowyň ykbaly we soňky 15 ýylda tussag edilen ýeri barada resmi maglumatlaryň doly ýoklugy bizi aladalandyrýar.
“Olary diri görkeziň!” Kampaniýasynyň bu meseleleriň 2003-nji ýylda Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (ÝHHG) Türkmenistan boýunça hasabatçysy Emmanuel Dekus tarapyndan çap edilen hasabatda gozgalandygyny, 2002-nji ýylyň noýabr aýynda bolup geçen wakalardan soň köp sanly tussag edilmegi we adam hukuklarynyň bozulmagy baradaky şikaýatlary derňemek üçin ÝHHG-nyň Moskwa mehanizminiň çäginde bellendi.
Türkmen hökümeti hasabaty we teklipleri ret etdi we BMG Baş Assambleýasy tarapyndan 2003 we 2004-nji ýyllarda kabul edilen iki kararyň esasy düzgünlerini ýerine ýetirip bilmedi. Kararlarda 2002-nji ýylyň noýabr aýynda bolup geçen wakalardan bäri adam hukuklarynyň "çynlakaý we dowam edýän" bozulmagyna uly alada bildirildi we hökümeti, hususan-da, ÝHHG-nyň hasabatynyň tekliplerini durmuşa geçirmäge çagyrdy.
Boris Şyhmyradowyň işi, “Olary diri görkeziň” kampaniýasy tarapyndan resmileşdirilen Türkmenistanyň türme ulgamynda adamlaryň zor bilen ýitirim bolmagynyň 112-den diňe biri. Soňky ýyllarda zor bilen ýitirim bolmak meselesi artýar, sebäbi türkmen häkimiýetleriniň resmi kanallar we proseduralar bilen zor bilen ýitirim bolmak meselesini derňeýän hiç hili kazyýet işi bolmazdan ýyl geçdigiçe artýar. Türkmen häkimiýetleri ýitirim bolanlar barada halkara guramalara, şol sanda ÝB-Türkmenistan adam hukuklary boýunça her ýylky gepleşikleriň çäginde we BMG-nyň iki şertnamalaýyn guramasy, UPR we ÝHHG-nyň döwürleýin synlarynyň çäginde hiç hili anyk maglumat bermedi, şeýle hem bu adamlary baryp görmek üçin garyndaşlaryna, Halkara Gyzyl Haç komitetiniň wekillerine we daşary ýurtly diplomatlara ýüz öwürdi. Şol bir wagtyň özünde, “Olary diri görkeziň” kampaniýasy bilen resmileşdirilen işleriň sany köpelýär (2013-nji ýylda 66-dan häzirki wagtda 112-e çenli), 23 hadysanyň tussaglykda ölendigini tassyklady. 2000-nji ýyllarda ýitirim bolanlaryň arasynda ölenleriň sany soňky iki ýylda köpeldi we täze pidalaryň hemmesi daşarky dünýä bilen üznüksiz tussag astyna alynýar.
Türkmenistanyň hökümetiniň ýurduň türme ulgamynda zor bilen ýitirim bolmak meselesini çözmek islemeýändigi eýýäm mälimdir. Şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň kanunlary, şol sanda Konstitusiýa we Hemişelik bitaraplyk baradaky Kanun we 1995-nji ýylda kabul edilen Bitarap Türkmenistanyň adam hukuklary babatynda halkara borçlary jarnamasy "Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasynyň ileri tutulýan ugurlaryny we kararlaryny ykrar edýär".
Türkmenistanyň hökümeti mejbury ýitirim bolmak meselesini çözüp biler we çözmeli. Bu maksat bilen, BMG we ÝHHG guramalaryny goşmak bilen degişli halkara guramalary bilen gönümel gatnaşykda bolmaly we kararlaryny we tekliplerini durmuşa geçirmeli. Şeýle hem Türkmenistan hökümeti mejbury ýitirim bolmagy gadagan etmek üçin milli we halkara kanunlary boýunça ähli borçlaryny ýerine ýetirmeli. Bularyň arasynda Raýat we Syýasy Hukuklar baradaky Halkara Bileleşigi, BMG Adam Hukuklary Komitetiniň Boris Şyhmyradow bilen baglanyşykly hökümetiň bozulandygyny anyklaýan halkara şertnamasy boýunça borçnamalar bar. Oňyn hereket etmek üçin mümkinçilikler henizem bar, ýöne adam ömri howp astyndadyr.
Türkmenistan hökümetini:
- Gijä galman, BMG-yň Adam Hukuklary Komitetiniň Boris Şyhmyradow baradaky kazyýet işine düýpli jogap beriň we Komitetiň Şyhmyradowy we maşgalasyny kanuny goramak baradaky kararyny derrew ýerine ýetiriň. - Köp ýyl bäri ýakynlary bilen aragatnaşykdan we ykbaly barada maglumatlardan mahrum edilen tussaglaryň garyndaşlaryna azar bermegi bes ediň. - Zor bilen ýitirim bolmagyny bes ediň, her bir işi derňäň we ýakyn ýyllarda maşgala agzalaryna we jemgyýetçilige ýitirim bolanlaryň ykbaly we nirededigi barada maglumat bermek we häzirki Türkmenistan taryhynyň bu garaňky döwrüni hemişelik yzda goýmak üçin bilelikde we aç-açan çäre görüň.
Prezident Berdimuhammedowy bu adamlara diri görkezmäge çagyrýarys.
***
"Olary diri görkeziň!" Ynsan hukuklary kampaniýasy 2013-nji ýyldan bäri Türkmenistandaky türmelerde uzak möhletli türme tussaglygynda saklanýanlar we türmeden bäri üznüksiz aragatnaşyk saklanýarlar üçin we Türkmenistandaky türmelerde zor bilen ýitirim bolmak tejribesiniň soňuna çykmak üçin göreşýärler. Kampaniýa halkara raýat raýdaşlyk platformasynyň goldawy bilen işleýär we köp sanly adam hukuklaryny goraýjylar we bilermenler, şeýle hem Birleşen Milletler Guramasy, ÝHHG we Ýewropa Bileleşigi ýaly hökümetara guramalar bilen işjeň gatnaşýar.
“Olary diri görkeziň!” Halkara Kampaniýasy.
