Amnesty International guramasyna tarapyndan çagyryş:

Ýüzlenme iberiň!

Amnesty International guramasy, öňki müfti Nasrullah ibn Ibadullahyň geçen ýyl ýapyk suddan soň tussaglygynyň dowam etdirilmegi barada alada edýär.Onuň etniki gelip çykyşy Özbek bolany sebäpli we başgaça pikir bildirýändigi sebäpli yzarlanandygy öňe sürüldi.

Takmynan bir ýyl ozal, 2004-nji ýylyň 23-24-nji martynyň gijesinde Nasrullah ibn Ibadullahyň Kaspiniň port şäheri Türkmenbaşynyň (öňki Krasnowodsk) ýokary howpsuzlyk türmesinde Içeri işler ministrliginiň işgärleri tarapyndan ýenjilendigi habar berildi. Halkara ýaýlymçy Doýçe Welleň pikiriçe, Nasrullah ibn Ibadulla "agyr ýaralandy". Amnesty International guramasynyň habaryna görä, häkimiýetler bu aýyplamalary derňemedi we jogapkär adam jogapkärçilige çekilmedi.

2004-nji ýylyň 2-nji martynda Aşgabatdaky Azatlyk etrap kazyýeti ýapyk kazyýetde Nasrullah ibn Ibadullany 22 ýyl azatlykdan mahrum etdi, ilkinji bäşisi iň ýokary howpsuzlyk türmesinde geçmeli. Ol 2002-nji ýylyň noýabr aýynda bolup geçen prezident Nyýazowa garşy janyna kast etmek synanyşygyna gatnaşanlykda aýyplandy. 2003-nji ýylyň ýanwar aýynda Prezident Nasrullah ibn Ibadullany baş müfti we Geňeş başlygynyň orunbasary wezipesinden aýyrdy.

Nasrullah ibn Ibadulla garşy bildirilýän aýyplamalaryň toslanyp tapylandygy we başgaça pikirini beýan edendigi öňe sürülýär. Mysal üçin, Prezidentiň kitaby bolan Ruhnama [Ruh kitaby] metjitlerinde giňden ulanylmagyna birnäçe gezek garşy çykdy öýdülýär. Mundan başga-da, Nasrullah bin Ibadullah 2002-nji ýylyň noýabr aýynda prezidentiň janyna kast etmek synanyşygynda güman edilýänlere ölüm jezasynyň berilmegini goldamady, beýleki ýokary wezipeli adamlar bolsa ölüm jezasynyň gaýtadan girizilmegini islediler. Nasrullah ibn Ibadullahyň bu meselede öz pikirini Prezident Nyýazowyň özi ölüm jezasyny uzaltmazlyk kararyna gelmezinden ozal prezidentiň abraýyna zyýan ýetirýän hökmünde kabul edip bolar. Şeýle hem, yzarlanmagynyň sebäplerinden biriniň Özbek raýatlygydygy çaklanyldy. 2003-nji ýylyň oktýabr aýynyň ahyrynda hökümet etnik azlyklara garşy täze basyş tolkunyny başlady, wekillerini täsirli wezipelerden aýyrdy we ýerine etniki türkmenler bilen çalyşdy.

Çalt salgylanma:

Amnesty International, Türkmenistanda raýat, syýasy, jemgyýetçilik, ykdysady we medeni hukuklaryň giňden bozulmagy barada alada edýär. Soňky ýyllarda raýat jemgyýetiniň aktiwistleri, syýasy dissidentler, dini azlyk toparlaryň agzalary we olaryň maşgalalary köp halatlarda adam hukuklarynyň bozulmagyna sezewar edildi, şol sanda azar bermek, esassyz tussag etmek, gynamalar we ýowuz daraşmak we azatlykdan mahrum etmek adalatsyz kazyýet işi. Soňky ýyllarda köpsanly dissidentler, dini azlyklaryň agzalary we maşgalalarynyň agzalary sürgüne mejbur edildi we müňlerçe adamyň ýurtdan çykmagyna päsgel berýän "ýörite sanaw" bar diýlip hasaplanylýar.

Jezasyzlyk we giňden ýaýran adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly esasy faktor, ýerine ýetiriji we kanun çykaryjy guramanyň prezidente tabyn bolmagy we başgaça pikirleriň rehimsiz basylmagydyr. Prezidentiň ömri boýunça Saparmyrat Nyýazowyň ýurduň durmuşynyň ähli ugurlaryndan agdyklyk etmegi, daş-töweregindäki şahsyýet kult atmosferasynda öz beýanyny tapdy. Ýurduň hemme ýerinde prezidentiň portretleri we kitaplaryndan we goşgularyndan sitatalar bar. Prezidentiň "Ruhnama" kitaby şahsyýet kultynyň esasy elementidir.

Türkmenistanda dini azatlyk berk çäklendirilýär. Dini azlyk toparlara aýratyn basyş edilýär. Şeýle-de bolsa, iki esasy din, rus prawoslawlary we sünni yslamlar artykmaç hukuklara eýe bolsa-da, olar berk döwlet gözegçiligi astyndadyr we bu toparlaryň agzalarynyň haýsydyr bir ýa-da düşünişmezlik bildirmäge het edip bilseler yzarlanýandyklary we jezalandyrylýandygy aýdyňdyr. Döwlet tarapyndan ykrar edilen metjitlerde ymamlaryň hemmesi Geňeş tarapyndan dini işler üçin bellenilýär. Iki dini jemagatyň ýolbaşçylaryna Prezidentiň şahsyýet kultyny wagyz etmek tabşyryldy. Häkimiýetleriň buýruklaryna jogap edip, ymamlar Ruhnamanyň nusgalaryny metjitleriň görnükli ýerlerine we ymam hökmünde ýerleşdiripdirler, şonuň üçin rus prawoslaw ruhanylaryna wagyzlarynda Ruhnamadan bölekleri getirmegi buýurýarlar. 2004-nji ýylyň oktýabr aýynda Prezidentiň doglan obasy Gypjakda açylan täze metjidiň diwarlarynda Gurhanyň aýatlarynyň gapdalynda Ruhnamadan sitatalar ýazylýar. Metjidiň girelgesine barýan derwezäniň üstündäki ýazgyda: "Ruhnama" mukaddes kitap. Kuran Allanyň kitabydyr diýen ýazgy bar.

Nasrullah ibn Ibadulladan başga-da, azyndan 59 adam adalatsyz kazyýet işinde günäkärlendi we 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Prezidentiň janyna kast etmek synanyşygyna gatnaşandygy sebäpli 5 ýyldan balap ömürlik azatlykdan mahrum edildi, üçüsi gaýybana höküm edildi. Olar 2002-nji ýylyň dekabrynda we 2003-nji ýylyň ýanwarynda ýazgarylypdy. Amnesty International, günäkärlenýänleriň köpüsiniň suddan öňki tussaglykda gynamalara sezewar edilendigi we ygtybarly garalmaýandygy barada ygtybarly habar aldy. Olaryň azyndan ikisiniň gynamalar we agyr türme şertleri sebäpli tussaglykda ölendigi aýdylýar. Bu aýyplamalaryň hiç biri derňelmedi we adam hukuklarynyň bozulandygy üçin hiç kimiň jogapkärçilige çekilmändigine ynanylýar . Şu wagta çenli tussaglar daşarky dünýä bilen aragatnaşyk saklamak hukugyndan mahrum edildi.

Maslahat berilýän hereketler:

Iňlis, rus, türkmen ýa-da ene diliňizde sypaýyçylyk bilen ýazylan habarlary ibermegiňizi haýyş edýäris (rus dilinde ýazsaňyz, türkmen dilinde ýazyp bilmeýändigiňiz düşündirip üçin ötünç soraň). Iş gününde kimdir biri telefony alyp, faks ibermek üçin niýetlenen belgä jogap beren ýagdaýynda, birikýänçäňiz "faks" sözüni gaýtalaň; faks maşynlary iş wagty däl wagty köplenç öçýär - wagt tapawudy: Merkezi Ýewropa wagtyndan 5 sagat öňde. Faks işlemese, hatyňyzy poçta üsti iberiň.

• Nasrullah ibn Ibadullahyň başgaça pikir bildirendigi üçin jeza hökmünde 2004-nji ýylyň mart aýynda ýapyk kazyýetde 22 ýyl azatlykdan mahrum edilmegine alada bildiriň. Bu çaklamalar tassyklansa, beýle tejribe Türkmenistanyň gatnaşýan Raýat we Syýasy Hukuklar baradaky Halkara Bileleşiginiň 19-njy maddasynyň ("söz azatlygy") bozulmagy bolar we Amnesty International guramasy ony wyjdan ýesiri hasaplar, derrew we şertsiz boşadylmagyna çagyrýar;

• 2004-nji ýylyň 23-nji maýynda gije Nasrullah ibn Ibadullahyň Içeri işler ministrliginiň agzalary tarapyndan iň ýokary howpsuzlyk türmesinde ýenjilendigi baradaky aýyplama boýunça hiç hili derňewiň ýokdugyna alada bildiriň we häkimiýetleri çagyryň bu aýyplama boýunça derrew bitarap derňew geçiriň, netijeleri köpçülige aýan ediň we günäkärleri jogapkärçilige çekiň;

• Häkimiýetlere ynanýanlaryň ynsan hukuklarynyň berjaý edilmegini üpjün etmek, parahatçylykly işlerini azar bermezden, tussag etmekden we adam hukuklarynyň beýleki bozulmalaryndan gorkmazlyk üçin amala aşyrmak;

• Häkimiýetleri, Türkmenistanyň gatnaşýan adam hukuklary şertnamalary boýunça ýurduň borçnamalaryny ýerine ýetirmek üçin içerki kanunlary we edaralary düýpli özgertmeleri gyssagly geçirmäge çagyryň.

Islegleriňizi şu ýere iberiň:

Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat A.NYYAZOW; Prezidentiň edarasy; 744000 ASHGABAT;

Amnesty International.