Işe alýanlaryň talap etmeýän talaplary sebäpli titul milletine degişli bolmadyk türkmen raýatlarynyň döwlet sektorynda iş tapmagy kynlaşýar.
Türkmenistanda, döwlet gurluşyna işe girmek üçin ýüz tutanda, bilim almakdan başga-da (daşary ýurtda däl-de, Türkmenistanda alynýar), uly ýaşly we iş tejribesi bolmak bilen birlikde, “ygtybarly” tohumyň bolmagy we etnik türkmen bolmagyň zerurdyr. Dekabr aýyndan başlap, Prezident Saparmyrat Nyýazow tarapyndan ýazylan "Türkmenleriň" ruhy gollanmasy bolan "Ruhnama" kitabynyň mazmuny barada doly bilim almaly bolar.
Synçylaryň pikiriçe, täze işgärler syýasaty diňe iň wepaly we ygtybarly raýatlara döwlet gurluşlarynda işlemäge rugsat bermek üçin niýetlenendir.
"Maglumat" görnüşi - A4 formasy diýlip atlandyrylýan sütünler bar: doly ady, doglan senesi we ýeri, milleti, okuwy, jenaýat ýazgysy, hasaba alyş, hakyky ýaşaýan ýeri we öňki iş ýerleri. Şeýle hem, ene we ene eneleriň, ene-atalaryň, uýalaryň we doganlaryň, aýaly (adamsy) we çagalaryň sanyny haçan we kimdigini görkezmek talap edilýär.
Täze iş prosedurasy bilen ýüzbe-ýüz bolýanlaryň köpüsi, A4 formasynyň etnik diskriminasiýa ýaragy hökmünde ulanylýandygyna ynanýarlar - adatça türkmen däl milletlerden bolan hünärmenlere iş berilmeýär.
Türkmen diplomly we 12 ýyllyk tejribesi bolan hirurg, Türkmenistanda doglan, täze açylan newrologiýa merkezinde nädip iş tapyp bilmedigini aýdýar.
“Merkeziň müdiri boş ýer bolany üçin meni işe almaga begenýärdi. Ol menden ähli resminamalary işgärler bölümine tabşyrmagymy haýyş etdi. Men hemme zady tabşyryp, “maglumaty” doldurdym. - Iki hepde soň jaňa garaşmadym, özüm jaň etdim, ýöne meni Saglygy goraýyş ministrligine salgyladylar. Ol ýerde bolsa, meni işe kabul edip bilmejekdiklerini aýtdylar, sebäbi “maglumatdan” geçmedim. Milletim boýunça rus, ýöne arassa tohumly türkmen bolmaly!”
Türkmenistanyň ýaşaýjysy üçin gowy “maglumatly” bolmak, täze döwrüň talaplaryny ýerine ýetirmek, ýagny arassa tohumly türkmen bolmak, jenaýat ýazgysy ýa-da ýakyn garyndaşlary üçin iş kesmek diýmekdir.
Gülnara gündogar görnüşine eýe, ýöne pasportda "milleti" sütüninde rus ýazylýar. "Ejem türkmen, kakam rus, daşardan men türkmen ýaly, bir türkmen bilen durmuş gurdum we türkmen familiýam bar" diýýär. - Çagalar bagynda eneke bolup işe girjek bolanymda, şäher bilim bölüminiň işgärler bölüminde “maglumat” doldurmaly boldum. Bölümiň işgäri, pasportda rus ýazylandygymy resminamalardan görüp, gaty geň galdy we iş tapmak mümkinçiligimiň gaty azdygyny aýtdy. Bu hakykat, men çagalar bagynda iş tapmadym "-diýdi.
Awgust aýynda BMG-nyň jyns taýdan kemsitmeleri ýok etmek boýunça komissiýasy Türkmenistandan “gurluşy üçünji nesle çenli tohumçylyk barlaglaryna sezewar edilýän etniki azlyklaryň, esasanam döwlet sektorynda ... gurluşlarda, uniwersitetlere girmek ýa-da bir ştatda işlemek üçin kandidatlar tarapyndan berk çäklendirmelere sezewar edilýändigi baradaky habarlara alada bildirdi.
Türkmen tarapynyň wekilleri gözlerini gyrpman, öz ýurtlarynda etnik taýdan kemsitmäniň ýokdugyna jogap berdiler.
Üstünlik gazanan dalaşgär diňe bir özüne baha berilmän, eýsem iş kesilen garyndaşlary hem bolmaly däldir.
Ýurtda ýeterlik arassa ganly türkmenler bar bolsa, dürli makalalarda günäkärlenýän maşgala ýok diýen ýaly. Prezidentiň köplenç ýokary wezipelerden aýyrýan wezipeli adamlary, uzak wagtlap türmede oturmasada, islendik ýagdaýda "başga iş almaga hukugy ýok" sözleri bilen işden aýrylýar.
Döwlet kärhanasynyň işgärler bölüminiň başlygy bu işgärler syýasatynyň nähili işleýändigini aýtdy: “Işe girmek üçin tabşyrylan resminamalaryň hemmesi meniň üstümden geçýär we “maglumatda” jenaýat işiniň bardygyny ýa-da garyndaşlarynyň ykdysady jenaýatda günäkärlenendigini görsem, men derrew işden ýüz öwürýärin. Maňa ýokary derejeli edara tarapyndan Türkmenistanyň raýatlaryny işe almak barada anyk görkezmeler we tabşyryklar berildi ".
Döwlete dahylsyz we daşary ýurt kompaniýalarynda "maglumat" bilen üpjün etmek talap edilmeýär, ýöne bu kärhanalaryň işine döwlet gözegçilik edaralary bellenilen talaplaryň berjaý edilişine berk gözegçilik edýär.
Türkmenistanda işleýän daşary ýurt kompaniýasynyň işgärler bölüminiň müdiri öz işiniň aýratynlyklaryny paýlaşdy: “Jogapkärçilik çekýän döwlet edaralary bize "oňaýsyz sözler" bilen işden aýrylan öňki döwlet işgärlerini, iş kesilen işgärler we syýasatçylary şeýle hem garyndaşlaryny işe almazlygy tabşyrdy. Daşary ýurt kompaniýasy bolsak-da, milli kanunlara garşy çykmadyk.
Dostlarymyň biri edil şonuň ýaly işden kowuldy iş kitabyna ýazdyrmak we resmi hasaba alynmazdan hem işlemäge taýyn, emma şondada iş bermeýärler.
Türkmenistanda, "maglumat" girizilmezden ozal, işe almak üçin birneme berk we birneme geň düzgünler bardy. Geçen ýyl Türkmenbaşy Türkmenistanyň daşyndaky kwalifikasiýa alan hünärmenleri işe almazlygy buýurdy we eýýäm işleýänleri işden aýyrmagy buýurdy. Bu esasanam lukmanlara, aklawçylara we mugallymlara degişlidir. Indi 1993-nji ýyldan soň Türkmenistanyň daşynda (köplenç Russiýada) alnan diplomlar ýurtda ykrar edilmeýär.
Bu gadaganlyk, Sowet döwrüniň diplomlaryna, Moskwanyň uniwersitetlerini gutarandan soň iň abraýly hasaplanylýan diplomlara degişlidir.
Iş ýarmarkalary her ýyl Türkmenistanda geçirilýär, bu ýerde iş tapmak isleýän her bir adam maglumatlaryny goýup, işini dowam etdirip biler we boş ýerleri iberýän guramalar barada maglumat alyp biler. Ýakynda bu ýarmarkalar iş gözleginiň irki döwründe islenmeýän dalaşgärleri almazlyk üçin süzgüç görnüşi hökmünde ulanyldy.
“Geçen ýyl guramam tarapyndan iş ýarmarkasyna ugradyldym. Ondan öň ýarmarka gatnaşyjylaryň hemmesine görkezme berildi: iş tapmak isleýänleriň tabşyrylan resminamalaryna göz aýlamak, bilimiň barlygyna we adamyň nirede okandygyny öwrenmek – diýip, Türkmenkommunproýekt institutynyň işgäri aýdýar. "Türkmenistanyň daşyndaky bir diplom Russiýada ýa-da Gazagystanda alynsa, beýle diplom bilen işe alynmaly däl".
Iş tapmak üçin ýene iki berk kriteriýa Ruhnama we türkmen dilini bilmekdir.
Üç aýda bir gezek, döwlet kärhanalarynda, poliklinikalarda we hassahanalarda, uniwersitetlerde we mekdeplerde işgärlere Ruhnamany bilmek üçin baha berilýär. Şol bir wagtyň özünde, hünär biliminiň derejesi, iş tejribesi we işgäriň şahsy häsiýetleri möhüm däl. Iş ýerinde alnyp barylýan täze syýasata görä, bir işgär Ruhnama synagyndan geçmedik bolsa, onda toparda oňa ýer ýok.
IWPR ozal lukmanyň öz hünäri boýunça dilden tassyklanmagy baradaky hekaýasyny habar beripdi. “Hiç kim menden başarnygym hakda soramady, hiç kim lukmançylyk bilimimi barlamady. Olar diňe Ruhnama we prezidentiň syýasaty barada soradylar "-diýdi.
1-nji dekabrdan Ruhnamany bilmek üçin synag resmi taýdan giriziler. Bilim ministrliginiň wekilleri, her bir döwlet guramasynyň işgärlerinde bar bolan "Ruhnamist hünärmeni" bilen bilelikde amala aşyrylar.
Prezidentiň kitabyndan başga-da, her bir işgäriň Watana we gimnine wepalylyk kasamyny ýatdan bilmeli.
Bir kärhananyň işgärler bölüminiň işgäri: "Bize" ýokardan "Ruhnama ekzamenini tabşyrmadyk işgärleri almazlyk tabşyryldy" -diýdi. “Biz muny oýlap tapmadyk we işgärlerimize erbet zat islemeýäris. Döwlet gimnini aýtmaga ýa-da Ruhnamadan parçalary ýatdan okamaga mejbur edenimizde, üstümizden gülýäris öýdýärler, ýöne beýle däl. Bu resmi görkezme we biz ony ýerine ýetirmäge borçly ".
“Sowet döwründen soňky institutlary gutaran, Ruhnamany jikme-jik öwrenen, Watan, halk we prezidente her gün ertir mejlisinde kasam eden ýaşlara işe alynmakda artykmaçlyk berilýär; täze türkmen alfabasyny gowy bilýär - elipbi; diňe bir dilde erkin gürleýär - türkmençe; sakgal we altyn dişleri ýok. Olaryň iş kitabynda “maglumata” ýaramaz täsir edýän ýazgylar ýok, Nebit we gaz senagaty ministrliginiň işgärler bölüminiň işgäri işe almagyň ölçegleri barada aýtdy.
Sakgal we altyn dişler barada aýdylanda bolsa, resmi gadaganlyk ýok. Diňe türkmenbaşy türkmen raýatynyň daş keşbiniň bu elementlerine garşy duşmançylykly garaýşyny birnäçe gezek beýan etdi we ýazylmadyk kanunyň güýjüni aldy.
Şeýle hem, “maglumat” esasynda işe almagyň ölçeglerinden gaty kanagatlanýanlar bar.
Türkmenistanyň Haryt we Çig mal bir Biržasynyň marketing bölüminiň başlygy, ýaş hünärmen: "Döwletimizde diňe mynasyp adamlar jogapkärçilikli wezipeleri eýelemeli" -diýdi. - Işe ýüz tutanyňyzda arkaňy barlamak baradaky täze düzgünler bilen doly ylalaşýaryn, sebäbi täze, ýaş döwlet gurýarys we bu çynlakaý meseläniň kime ynanylyp bilinjekdigini bilmelidiris.
Maşgalada erbet adamlar, türmede oturan ogrylar bar bolsa, tutuş maşgala masgaraçylykly hasaplanýar. Barlaglary ilkinji gezek geçdim we mende şübhe ýokdugyna buýsanýaryn. "
(Maglumat çeşmeleriniň atlary şahsy howpsuzlygy üçin gizlin saklanýar.)
IWPR.
