BMG esassyz tussag etmek boýunça iş topary, türkmen raýat žurnalisti we aktiwist Saparmämmet Nepesgulyýewiň tussag edilmegine we saklanmagyna esassyz diýip baha berdi. Şeýle hem, iş toparynyň agzalary S. Nepesgulyýewiň adam hukuklary baradaky ähliumumy jarnamanyň 19-njy maddasy we Halkara şertnamasynyň 19-njy maddasy bilen kepillendirilen Raýat we syýasy hukuklar söz azatlygyny parahatçylykly durmuşa geçirmegi üçin azatlykdan mahrum edilendigine ynanýarlar.
Bu karar 2-nji dekabrda Ženewada (Şweýsariýa) Iş toparynyň 74-nji mejlisinde “Türkmenistanyň Alternatiw habarlary” taslamasy tarapyndan düzülen şikaýatyň netijelerine esaslanyp kabul edildi. Onda, iş toparynyň ünsüni ilki bilen kärdeşimize garşy jenaýat işiniň aç-açan toslanyp tapylandygy we žurnalist hökmünde alyp barýan işleri bilen gönüden-göni baglanyşyklydygyna ünsi çekdik. Ikinjiden, S. Nepesgulyýewiň tussag edilmeginiň, saklanmagynyň we kazyýet işiniň çäginde Türkmenistanyň halkara kadalaryny bozandygyny belledik. Hususan-da, tussag edilen pursadyndan Nepesgulyýew aragatnaşykdan çykdy, nirededigi barada garyndaşlaryna habar bermek hukugyndan mahrum edildi we aklawça ýüz tutup bilmedi. Şunuň bilen baglylykda, S. Nepesgulyýewiň garşysyna gynamalaryň ulanylandygyny we kazyýet işiniň açyk däldigini gorky bildirdik. Üçünjiden, Saparmämmediň maşgalasyna häkimiýetleriň olary dymdyrmak üçin edýän yzygiderli basyşyny, şeýle hem ýörite hyzmatlaryň web sahypasy arkaly raýat žurnalistini abraýdan düşürmek synanyşyklaryna we Nepesgulyýewiň aýal dogany hökmünde özüni tanadan ýasama aýal bilen telefon arkaly öjükdürmeleri görkezdik.
Iş toparynyň aragatnaşyk meselesine garamagy we olar barada karar bermegi, şikaýat edilýän hökümetiň görkezilen sebäplere we delillere jogap bermäge mümkinçiligini aňladýar. Türkmenistan hökümeti Iş toparynyň degişli haýyşyna jogap berdi, asyl görnüşüni saklamak bilen hödürleýäris. Jogapda Nepesgulyýewiň 7-nji iýulda, "elýeterli maglumatlara görä […] tramadol gidrokloridini öz içine alýan dermanlary bikanun söwdada güman edilip tussag edilendigi" aýdylýar.
“Onuň gözleginde we şahsy esbaplarynyň gözleginde, şaýatlaryň gatnaşmagynda sumkasyndan agramy 8,8 gram bolan 44 sany Tramadol dermany tapyldy. […]. Şu hakykata esaslanyp, 2015-nji ýylyň 10-njy iýulynda Türkmenistanyň Saglyk jemgyýetiniň howpsuzlygyny goramak boýunça Döwlet gullugynyň Balkan welaýatynyň Derňew bölümi 303-nji maddanyň 1-nji bölümi boýunça raýat S. Nepesgulyýewiň garşysyna jenaýat işini açdy ( Türkmenistanyň Jenaýat kodeksinde tramadol gidroklorid ýa-da beýleki psihaktiw dermanlary öz içine alýan dermanlaryň bikanun söwdasy) we aklawçysynyň gatnaşmagynda deslapky derňew çäreleri geçirildi. S. Nepesgulyýew tussag edilenden soň, garyndaşlaryna bu barada habar berildi. Bu gözleg çäreleriniň dowamynda Türkmenistanyň Saglyk jemgyýetiniň howpsuzlygyny goramak boýunça döwlet gullugynyň işgärleri raýat S. Nepesgulyýewiň garşysyna fiziki ýa-da akyl basyşyny ulanmadylar. Jenaýat işi […] 2015-nji ýylyň 31-nji awgustynda Balkan welaýatynyň Türkmenbaşy kazyýeti tarapyndan garaldy we netijede günäkärlenýän jenaýatda doly günäkär tapyldy we jenaýat etmekde aýyplandy […] we 3 ýyl azatlykdan mahrum edilip türmä basyldy. Häzirki wagtda kazyýetiň karary güýje girenden soň, raýat S. Nepesgulyýew Balkan welaýaty üçin polisiýa bölüminiň BL-D / 5 edarasynda jenaýat jezasyny ýerine ýetirýär. Tutulmagynyň şertleri, şeýle hem ýakyn garyndaşlarynyň saparlary Türkmenistanyň hereket edýän kanunçylygynyň kadalaryna laýyklykda amala aşyrylýar."
Hökümetiň habarynda gapma-garşylyklar bar. Hususan-da, Nepesgulyýewiň tussag edilen ýeri barada iki gezek agzalýar: birinji ýagdaýda Balkanabat şäherinde, ikinji ýagdaýda Türkmenbaşy şäherinde tussag edilendigi aýdylýar.
Häkimiýetler BMG-nyň iş toparynyň esassyz tussag etmek baradaky haýyşynda S. Nepesgulyýewiň garşysyna gynamalary ulanmak barada aklawçysyna we aç-açan kazyýet işine bolan hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly ýüze çykan çynlakaý aladalar we teswirler barada düşündiriş bermedi. Iş toparynyň kararyna görä, günäkärlenýänleriň hukuklaryna hormat goýmak baradaky ýönekeý sözler ýeterlik däl.
“Döwlet adama özüne degişli käbir prosessual kepillikleri berip bilmedi diýlende, tersine subutnamanyň agramy döwlete degişlidir, adatça, görülýän çärelere resminamalaýyn subutnamalar bermek bilen kanun tarapyndan talap edilýän ähli amallaryň berjaý edilýändigini subut edip bilýär"- diýip, Iş toparynyň karary bilen beýan edildi.
Iş topary, Türkmenistan hökümetiniň S. Nepesgulyýewi aklawçy bilen üpjün edendigi barada dokumental ýa-da başga subutnamalar berip bilmeýändigini görkezýär. Hökümet aklawçynyň adyny ýa-da haçan ýa-da kim tarapyndan bellenendigini mälim etmedi. Türkmenistan hökümeti S. Nepesgulyýewiň kazyýet işiniň açyk we köpçülige açykdygyny öňe sürýän hiç hili subutnama bermedi (kazyýet işiniň geçiriljek ýeri we wagty barada köpçülige habar berişiň göçürmesi, maşgala kazyýet işiniň senesi we ýeri barada habar berýän hatyň göçürmesi).
Iş toparynyň agzalary, mysal üçin, meşhur estrada aýdymçylary Maksat Kakabaýewiň (MaRo) we Myrat Öwezowyň, şeýle hem dissident Gulgeldi Annanyýazowyň öňki türkmen işlerinde şuňa meňzeş düzgün bozmalaryna salgylanýar. Mundan başga-da, Iş topary Gynamalara garşy komitetiň jemleýji netijelerine salgylanýar, onda Türkmenistanda günäkärlenýänlere ýeterlik gorag berilmezden we gynamalardan peýdalanmazdan ýapyk kazyýet diňlenişigini geçirmek tejribesine alada bildirilýär.
Adam hukuklary baradaky alhliumumy Jarnamanyň 10 [2] we 11 [3] maddalaryny, şeýle hem Halkara raýat we syýasy hukuklar şertnamasynyň 14-nji maddasyny bozup, kazyýet işi ýapyk ýagdaýda geçirildi. Hökümet S. Nepesgulyýewiň köpçülige diňlenişik berilmeýändigi baradaky tassyklamany ret etmedi. Iş topary, diňlenişigiň köpçülige açyk bolmagynyň günäkärlenýänleri adalatsyz jeza gözegçiliginden goraýandygyny ýatladýar.
S. Nepesgulyýew kanuny wekiline ýüz tutman doly izolýasiýa edildi. Islän kanuny kömegi almak hukugyndan mahrum edildi. Hökümet, tersine aýyplamakdan başga, bu aýyplamany ret etmedi.
Iş topary, adam hukuklary baradaky halkara jarnamanyň 9 [4], 10 we 11 maddalaryna, şeýle hem Halkara raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamasynyň 9 we 14-nji maddalaryna laýyk gelmezligi hasaplaýar, häzirki ýagdaýda şeýle bir aç-açan welin, bu S. Nepesgulyýewiň erkinlikden esassyz mahrum edilendigini görkezýär. Şeýlelik bilen, S. Nepesgulyýewiň erkinliginden mahrum edilmegi, Iş topary tarapyndan kabul edilen tipologiýa laýyklykda, özbaşdak azatlykdan mahrum etmegiň III görnüşüne degişlidir.
Şeýle hem, Iş topary S. Nepesgulyýewiň adam hukuklary baradaky ähliumumy jarnamanyň 19-njy maddasy we Raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamasynyň 19-njy maddasy bilen kepillendirilen söz azatlygyny parahatçylykly durmuşa geçirmegi üçin azatlykdan mahrum edilendigini hasaplaýar. Netijede, S. Nepesgulyýewiň azatlykdan mahrum edilmegi, iş toparyna berlen kazyýet işlerine seredilende ulanylýan II görnüşüne degişlidir.
Ýokardakylary göz öňünde tutup, Iş topary aşakdaky pikiri öňe sürýär: Jenap Nepesgulyýewiň adam hukuklaryndan alhliumumy Jarnamanyň 9, 10, 11 we 19-njy maddalarynyň Raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamanyň 9, 10, 11 we 19-njy maddalaryna ters gelýändigi sebäpli esassyz. Bu, iş toparyna hödürlenen ýagdaýlara degişli üç görnüşüň ikisine degişlidir.
Şu pikiri göz öňünde tutup, Iş topary Türkmenistan hökümetinden jenap Nepesgulyýewiň ýagdaýyny düzetmek we bu ýagdaýy adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda görkezilen ülňülere we Raýat we syýasy hukuklar boýunça halkara şertnama ýörelgelere laýyk getirmek üçin zerur çäreleri görmegini haýyş edýär.
Iş topary, işiň ähli ýagdaýlaryny göz öňünde tutup, raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamanyň 9-njy maddasynyň 5-nji bölümine laýyklykda öwezini dolmak hukugyny bermek we degişli çäräniň jenap Nepesgulyýewiň boşadylmagy bolar diýip hasaplaýar.
Gözden geçirilen iş usullarynyň 33 (a) maddasyna esaslanyp, Iş topary S. Nepesgulyýewiň gynamalar we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da mertebäni kemsidýän çemeleşmesi ýa-da jezasy baradaky ýörite hasabatçysyna ýüzlenmegi ýerlikli hasaplaýar. Gynamalar we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da kemsidiji çemeleşmeler ýa-da degişli çözgütler üçin jeza bermek boýunça hasabatçy ***. ANT taslamasynyň redaktorlary ýene bir gezek Türkmenistan hökümetini bigünä adamy boşatmaga we halkara jemgyýetçiligini türkmen häkimiýetleri bilen islendik aragatnaşykda bu meseläni hemişe gozgamaga çagyrýarlar. Biz kärdeşimiziň janyndan, şeýle hem Türkmenistanyň Daşary işler ministriniň orunbasary Wepa Hajyýewiň Warşawadaky beýanatyndan gysga wagt soň sentýabr aýynyň ahyryndan bäri bizin bilen gatnaşygy ýitiren ejesiniň howpsuzlygy we saglygy üçin çynlakaý gorkýarys. Ýatladýarys, ol şonda Nepesgulyýewiň “hatda žurnalistlere kömek edýän adamdygy” baradaky sözleri bilen hem ylalaşmaýandygyny aýtdy.
Maglumat: Esassyz tussag etmek boýunça iş topary, adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda ýa-da beýleki döwletler tarapyndan ykrar edilen meselede beýleki halkara hukuk resminamalarynda göz öňünde tutulan ülňülere laýyk gelmeýän azatlykdan mahrum edilendigi öňe sürülýän derňewi alyp barýar.
Geňeşiň mandaty, şahsyýetleriň arzalaryna garamagy aç-açan göz öňünde tutýar. Bu, onuň hereketiň, dünýädäki adamlaryň nädogry tussag edilmekden zeýrenmek hukugyna esaslanýandygyny aňladýar. Hünärmenler, şeýle hem, adam hukuklary guramalarynyň wekillerinden ýa-da esassyz tussag edilmegiň pidalary bolan adamlaryň maşgalalaryndan maglumat alýarlar. Toparyň agzalary tussag etmegiň ýagdaýlaryny derňeýär we pikirlerini we tekliplerini degişli hökümetlere iberýär. Iş toparynyň pikiri, her ýylky mejlislerinde adam hukuklary boýunça komissiýa iberýän hasabatyna goşundy hökmünde çap edilýär.
[1] Ähliumumy Adam Hukuklary Jarnamasynyň 19-njy maddasy: Her kimiň pikir we söz azatlygyna hukugy bar; bu hukuk hiç hili päsgelçiliksiz pikirleri saklamak azatlygyny we islendik habar beriş serişdeleriniň üsti bilen we serhetlere garamazdan maglumat we pikirleri gözlemek, almak we bermek azatlygyny öz içine alýar.
[2] Adam hukuklary baradaky Ähliumumy Jarnamanyň 10-njy maddasy: Her kimiň, deň hukuklylykda, öz hukuklaryny we borçlaryny kesgitlemäge we özüne garşy gozgalan jenaýat işiniň dogrudygyny kesgitlemäge, işiniň garaşsyz we bitarap tribunal tarapyndan aç-açan we adalatly diňlenmegine hukugy bar,
[3] Adam hukuklary baradaky Äliumumy Jarnamanyň 11-nji maddasy: Jenaýatda aýyplanýanlaryň hemmesi, özüni goramak üçin ähli mümkinçilikler açylan aç-açan kazyýet işi arkaly kanun tarapyndan günäkärlenýänçä günäsiz hasaplanmaga haklydyr.
[4] Adam hukuklary baradaky Ähliumumy Jarnamanyň 9-njy maddasy: Hiç kim esassyz tussag edilmeli, saklanmaly ýa-da ýurtdan çykarylmaly däldir.
