Duşenbe, 31-nji maýda Ugandanyň paýtagty Kampala şäherinde Rim düzgünnamasyna täzeden garamak we BMG Halkara Jenaýat Kazyýetiniň işiniň netijelerine bagyşlanan halkara konferensiýa geçirildi. Ol 2002-nji ýylda genosid, uruş jenaýatlary we adamzada garşy jenaýat jogapkärçiligini jogapkärçilige çekmek üçin döredildi. Maslahata 100-den gowrak ýurtdan wekiller, şeýle hem Afrika ýurtlaryndaky adam hukuklary guramalarynyň we raýat jemgyýetiniň wekilleri gatnaşdy. Rim düzgünnamasyny tassyklan 111 ýurt halkara jenaýat kazyýetiniň ygtyýarlyklaryny we hukularyny güýçlendirmegi goldady.
Olaryň arasynda Fransiýa hem bar. Şeýle-de bolsa, Fransiýanyň parlamenti Fransiýanyň jenaýat kanunlaryny Halkara Jenaýat Kazyýetiniň işine uýgunlaşdyrmak üçin kanun kabul etmedi. Şeýle kanunyň beýany, fransuz kazyýet ulgamynyň ygtyýarlyklaryny ep-esli çäklendirerdi.
Fransua Zimre Kampala konferensiýasynda fransuz ýörelgesini hödürledi. Ýakynda Türkmenistandan gaýdyp gelen Fransiýanyň Adam hukuklary boýunça ilçisi, Fransiýanyň diplomatiýasynyň soňky gazananlary barada teswir berýär.
- BMG Halkara Jenaýat Kazyýetiniň ygtyýarlyklaryny giňeltmek meselesinde Fransiýanyň ýörelgesi nähili?
- Kampaladaky ýygnanyşyk Fransiýa üçinem, bütin dünýä üçinem möhüm waka. Rim düzgünnamasyna gaýtadan garamak baradaky konferensiýa Halkara Jenaýat Kazyýetiniň taryhynda ilkinji gezek geçirilýär. Döredilmegini halkara jemgyýetçiliginiň adam hukuklary ugrundaky iň möhüm üstünligi hasaplaýarys. Bu ugurda köp jümleler edilýär we köp resminamalar kabul edilýär, ýöne anyk hereketler barada aýdylanda, köplenç ýetmezçilik edýär. Halkara jenaýat kazyýetiniň döredilmegi halkara adalat pudagynda möhüm waka boldy. Esasy wezipesi iň agyr jenaýatlary duruzmak. Diňe 15 ýyl ozal geň, 10 ýyl ozal düýş boldy, 7 ýyl ozal taslama öwrüldi, bu gün hakykat. Bu hakyky mejlisler, aklawçylar, tussag edilenler. Fransiýa şu gün bu halkara kanunçulygyna we işlerine goldaw berýändigini mälim etdi.
- Ýakynda Türkmenistana baryp gördüňiz. Ýurtdaky ýagdaý barada hasabatyňyz nähili?
- “Bu, iki ýurdumyzyň ilkinji gezek Türkmenistanda adam hukuklary barada göni gepleşigi boldy. Türkmen häkimiýetleriniň bu ugurda henizem etmeli işleri köp. Bilşiňiz ýaly, Türkmenistan indi Saparmyrat Nyýazowyň döwründe diktatorlyk döwründen başlaýar. Şol döwürde adam hukuklary ýagdaýy betbagtçylyga ýakyndy. Käbir adamlar bu döwür barada aýdýarlar: şol döwürde adam hukuklarynyň bozulmagy ýokdy, şol döwürde adam hukuklary ýokdy. Bu gün biz aç-açanlyk, gepleşikler we ýurtdaky ýagdaýlara düşünmek döwrüniň başlanmagyna şaýat bolýarys. Türkmen häkimiýetleriniň bu täze ýörelgelerini Fransiýa oňyn garşylaýar. Umuman adam hukuklary barada gürleşmek bu ýagdaýda minnetdar iş däl, umumy ýerlerden gaça durmak hem mümkin däl diýen ýaly; Has takygy, türkmen türmelerinde tussaglary saklamak, adalatly jenaýat işine boýun bolmazlyk we polisiýa işgärleri tarapyndan wezipeden hyýanatçylykly peýdalanmak üçin jezasyz galmak meselesi barada gürleşerdim. Aýratyn mowzuklar hakda gürleşip, tejribämizi we hyzmatdaşlarymyzyň tejribesini deňeşdirip başlanymyzda, gepleşik bilen gyzyklanýan hünärmenleriň arasynda hakyky gepleşik ýüze çykýar. Türkmenistanda adam hukuklary baradaky sahypanyň boş galýandygyna garamazdan, gepleşiklere islegiň bardygyny belläp begendim.
- Türkmen häkimiýetleriniň arasynda gepleşik geçirmek islegini näme tassyklaýar? Türmelerdäki ýagdaýy agzadyňyz, 2006-njy ýylda tussag edilen iki sany garaşsyz adam hukuklary aktiwisti Amanglyjow we Hajyýew hakda näme bilýärsiňiz?
“Men bu iki syýasy tussag hakda gürleşdim we türkmen häkimiýetlerinden olar bilen duşuşmagymy haýyş etdim. Emma meni ret etdiler. Türmeleriniň şertleri barada bilmek haýyşymda, jogap birmeňzeş boldy. Maşgalalary we aklawçylary bilen duşuşmakdan hem menden ýüz öwürdüler. Men muňa gaty gynandym. Emma, muňa garamazdan, Türkmenistan bu mesele boýunça halkara guramalaryna hasabat bermäge taýýardyr diýip pikir edýärin.
Aleksandra Sulim Halkara fransuz radiosy
