Türkmenistan
Söz azatlygy hukugyna berk çäklendirmeler saklandy. Tutulan we tussag edilen ýerlerde adamlar gynalýardy we rehimsiz çemeleşilýärdi, bu bolsa käwagt ölüm bilen gutarýardy.
Zor bilen ýitirim bolmak we tussaglykda aragatnaşyksyz saklamak meselesini çözmek üçin hiç zat edilmedi. Jaý almak hukugy hemme ýerde bozuldy. Erkekleriň arasyndaky ylalaşyk jynsy gatnaşyk jenaýat bolup galdy.
Gysga maglumat
Fewral aýynda Prezident Berdimuhammedow 98% ses alyp, ýene ýedi ýyllyk möhlete saýlandy. ÝHHG-nyň saýlaw baha beriş missiýasy "çynlakaý düzgünsizlikleri" tapdy. Ýurduň ykdysady çökgünligi çuňlaşýardy we iýun aýynda prezident parlamentden mugt gaz we elektrik toguny bes etmek ýaly sosial çykdajylary azaltmak baradaky teklipleri taýýarlamagy haýyş etdi. Döwlet kärhanalarynda zähmet hakynyň tölenmändigi we pul ýetmezçiligi barada habarlar gelip gowuşdy.
Hukuk, konstitusiýa we institusional üýtgeşmeler
Mart aýynda parlament ýurduň ilkinji ombudsmeni - adam hukuklary boýunça komissary belledi. Mejlis prezidentiň teklip eden dalaşgärlerii saýlansoň, bu edaranyň garaşsyzlygy we milli guramalaryň derejesine degişli BMG-nyň ýörelgelerine laýyklygy barada soraglar ýüze çykdy.
Söz azatlygy
Ýurtda garaşsyz metbugat ýokdy we adatça daşary ýurt metbugatyna gizlin işleýän az sanly žurnalist azar we tussag astyna alyndy.
15-nji fewralda garaşsyz žurnalist Hudaýberdi Allaşow we ejesi Gurbantäç Arazmedowa naswaý (temmäki) saklandygy üçin üç ýyl şertli höküm berildi we boşadyldy. Olar 2016-njy ýylyň 3-nji dekabryndan bäri tussaglykda saklandylar; Gynamalara sezewar edilendigi we kemsidilendigi öňe sürüldi.
Mart aýynda ÝB we ÝHHG 2015-nji ýylda neşe maddasy saklandygy üçin üç ýyl azatlykdan mahrum edilen adatdan daşary habarçy Saparmämmet Nepesgulyýewiň derrew boşadylmagyny isledi. Bar bolan maglumatlara görä, ol janyna howp salýan kesellerden ejir çekýär.
Aprel aýynda BMG Adam Hukuklary Geňeşi, beýleki meseleler bilen bir hatarda, ýurtda garaşsyz metbugatyň ýoklugy, internete girmek üçin bikanun çäklendirmeler we žurnalistleriň we beýleki rejim tankytçylarynyň syýasy taýdan kazyýet jogapkärçiligine çekilmegi barada alada bildirdi.
Gynamalar we beýleki erbet garamalar
Ýanwar aýynda BMG-nyň Gynamalara garşy komiteti azatlykdan mahrum edilen adamlara, esasanam tussag edilende we kazyýetden öňki tussaglykda esasan boýun alma görkezmelerini almak maksady bilen “gynamalaryň we ýowuz daraşmalaryň, şol sanda agyr ýenjilmeleriň giňden ulanylýandygy baradaky habarlardan aladalanýandygyny aýtdy.”
Fewral aýynda ozal Fethullah Gülen bilen baglanyşygy bar öýdülýän türkmen-türk mekdepleri bilen baglanyşygy sebäpli 18 adam Jenaýat kodeksiniň dürli maddalaryna laýyklykda iş kesildi we 5 ýyldan 12 ýyla çenli azatlykdan mahrum edildi.
Maglumata görä, kazyýetden öňki tussag wagtynda olar gynamalara sezewar edilipdir we adamkärçiliksiz ýagdaýda saklanypdyr. Olar bilen bir wagtyň özünde tussag edilen 19-njy adamyň gynamalarda ölendigine ynanmaga esas bardy. Olaryň kazyýet işi Ahal sebitiniň Ýaşlyk şäherindäki deslapky tussaghanada geçirildi we habar berişlerine görä halkara adalatly kazyýet standartlaryna laýyk gelmeýär.
Türmede ölüm
“Türkmenistanyň alternatiw habarlary” taslamasyna görä, Aziz Gafurowyň jesedi 24-nji iýunda Türkmenabat şäheriniň golaýyndaky Urgenji obasyndaky garyndaşlaryna gowşuryldy. Bir şaýat onuň aşa horduguny we bedenini gurşap alýan gögermeleri belläp geçdi. Aziz Gafurow soňky ýyllarda häkimiýeti ele geçirmekde dildüwşük guramak, konstitusiýa tertibini zorlukly üýtgetmäge çagyrmak we jemgyýetçilik, milli ýa-da dini ýigrenji öjükdirmek bilen günäkärlenen köp sanly musulman ynançlylaryň arasyndady.
Zor bilen ýitirim bolmak
2002-nji ýylyň noýabr aýynda şol wagtky prezident Saparmyrat Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygyndan soň zor bilen ýitirim bolan azyndan 80 tussagyň nirededigi we ykbaly näbelli.
Ýylyň dowamynda adam öldürmek synanyşygy bilen baglanyşykly tussag edilip, jogapkärçilige çekilenden soň zor bilen ýitirim bolan üç sany ýokary derejeli hökümet işgäriniň jesetleri maşgalalaryna gaýtaryldy. Bar bolan maglumatlara görä, Tirkiş Tyrmýew 13-nji ýanwarda aradan çykypdyr; Baýram Hasanow maý aýynda aradan çykdy; 18-nji awgustda Russiýanyň jemgyýetçilik guramasy “Memorial” Adam hukuklary merkezi Akmyrat Rejepowyň 10-njy awgustda ölendigini habar berdi.
ÝB-niň Wenadaky halkara guramalar wekiliýeti 26-njy ýanwarda beýanat berip, Tirkiş Tyrmyýewiň ölümine alada bildirdi we Türkmenistany mejbury ýitirim bolmak meselesini derrew we netijeli çözmäge çagyrdy.
Ýaşaýyş jaý hukuklary we mejbury göçürmek
Köpçülikleýin ýykylandygy we dürli gurluşyk taslamalary, şol sanda sentýabr aýynda bolup geçen ýapyk binalarda we söweş sungaty oýunlaryna taýýarlyk görmek üçin köpçülikleýin göçürilendigi barada habarlar gelip gowuşdy. Aýal-gyzlar topary 21-nji fewralda Aşgabatda ýygnandy, ýykylan jaýlary üçin resminamalaryň ýoklugy sebäpli almadyk goşmaça ýaşaýyş jaýlaryny talap etdi. Bu aýallaryň köpüsiniň Aşgabatda hasaba alynmandygy sebäpli häkimiýetler olara beýle resminama bermedi.
Lesbian, geý, biseksual, transgender we interseks hukuklary
Erkekleriň arasynda ylalaşylan jyns gatnaşyklary iki ýyla çenli azatlykdan mahrum edilipdi. LGBT adamlary zorluk, esassyz tussag etmek we tussaglykda saklamak ýaly diskriminasiýa bilen ýüzbe-ýüz boldular.
