Türkmenistanyň günorta-gündogaryndaky Mary şäherinde birin-birin elhenç ganhorluklar bolýar we häkimiýetleriň we metbugatyň dymmagy dürli myş-myşlary döredýär we ilatyň arasynda howsala döredýär.

IWPR ýurduň ikinji uly şäheri (ozal Mary ady bilen tanalýardy) Maryda nämeleriň bolup geçýändigini anyklap bilmedi. Käbirleri şäherde yzygiderli ganhoryň hereket edýändigini aýdýarlar, käbirleri ýaragly yslam ekstremistleriniň toparynyň hereket edýändigini aýdýarlar, käbirleri bolsa neşekeşleriň günäkärdigini aýdýarlar.

Türkmenistan özüni gülläp ösýän, jennetiň ýerinde we jenaýatlaryň ýok we bolup bilmejek asman döwleti hökmünde görkezýär. Sowet dolandyryşygyndaky ýaly resmi metbugat islendik "negatiw" zady äsgermezlik edýär.

Haçan-da hemmeleriň bilýän bir zady bolup geçse, maglumatlar “dilden-dile” berilýändigi sebäpli metbugat henizem dymýar, şeýlelik bilen howsala döredýär we has gorkunç myş-myşlara sebäp bolýar.

“Adam öldürmeler baradaky maglumatlar köp ses çykardy. Şeýle-de bolsa, häkimiýetler bolup geçen wakalary gyssagly dymmaga synanyşýarlar. 1999-njy ýylda Gazanjykdaky ýer titremesinde ejir çekenler barada maglumat ýok edilipdi "-diýip, Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy Maryda şäherinde bir zadyň dogry däldigini bilip, derrew garyndaşlaryna jaň edip başlady.

Soňky sowet giňişliginde SSSR-iň dargamagyndan soň jenaýatlary, tebigy betbagtçylyklary we ş.m. ýaýratmak tejribesini terk eden bolsalar, Türkmenistan hem bu ýerde “öz ýoluna gitdi”. Şeýle-de bolsa, jenaýat hakda maglumatyň bolmazlygy ýurtda jenaýatyň ýokdugyny aňlatmaýar.

Bu hakykat onuň gerimi barada aýdýar. Her ýyl bagyşlaýyş gijesinde we musulmanlaryň mukaddes Remezan aýynyň ahyrynda türkmen türmelerinden 10-12 müň tussagyň günäsi geçilýär. Bu amnistiýa kanuny on ýyl bäri güýje girýär. Amnistiýadan soň hem türkmen türmeleriniň iki-üç esse köp adam bolandygyny göz öňünde tutup, bäş million ilaty bolan ýurtda tussag edilenleriň sanyna baha berip bolar.

Polisiýanyň statistikasyna görä, soňky döwürde Türkmenistanda jenaýat has ýygylaşdy we köpeldi. Bu, esasan, ilatyň ýaramaz ýagdaýy, umumy işsizlik we neşe serişdeleriniň bolmagy bilen baglanyşykly bolup geçýär.

Aşgabatdaky türme tussaghanalarynyň biriniň işgäri: "Soňky ýyllarda Türkmenistanda jenaýat diňe bir "amatsyz" diýlip atlandyrylýan gatlaklary däl, eýsem abadan, hatda saýlama maşgalalaryň wekillerini hem öz içine alýar. - Meniň pikirimçe, neşe serişdeleriniň barlygy we ýaýramagy bilen baglanyşykly. Bize gelýänleriň hemmesi neşekeşler.”

Onuň pikiriçe, öňki tussaglar we neşekeşler üçin reabilitasiýa maksatnamalarynyň ýoklugy, köpüsiniň ýene gözenegiň aňyrsynda bolmagynda günäkär.

Mary şäherinde bolup geçýän wakalar barada aýdylanda bolsa, käbir maglumatlara görä, bu ýerde eýýäm 27 adam öldürilipdir.

Maryda rehimsiz ganhorluklar baradaky myş-myşlar iýul aýynyň başynda paýtagta geldi. IWPR tarapyndan Aşgabatdaky hukuk goraýjy edaralaryň adynyň aýdylmazlygy şerti bilen alnan maglumata görä, bu ýerli dolandyryşyň hereketleri sebäpli işine we emlägine zeper ýeten adam, şol esasda akyl taýdan näsazlygy alan adam, eli ýaragly rejimden ar almak kararyna geldi.

Başga bir hukuk goraýjy çeşme başga bir wersiýa gürrüň berdi. Bu ýerde, Owganystan bilen serhetden geçen yslam ekstremistleriniň ýaragly topary hakda gürleşýäris. Dini janköýerler "hakyky däl musulmanlary" atýarlar. Bu çeşmäniň habaryna görä, 30-dan gowrak adam bar.

Her bir çeşme, ähli jogap güýçlerine Maryda bolup geçýän wakalar barada maglumat bermezlik tabşyrylandygyny gizlemezden, onuň ygtybarlydygyna ynandyrýar.

4-nji iýulda paýtagtdan Içeri işler ministrliginiň, jenaýat derňew bölüminiň we ýörite gullugyň işgärlerinden ybarat Mary şäherine gyssagly güýçler iberildi. Ýerli ýaşamak üçin ygtyýarnamasy bolmadyk Türkmenistanyň ähli raýatlary üçin Mary şäherine girmek wagtlaýyn çäklendirildi.

Aşgabatly bir pensioner: "10-njy iýulda, Maryda bir dostumyň ýubileýine baryp görmek isledim" -diýdi. - Emma kassada bilet satyp bilmejekdiklerini aýtdylar, sebäbi şu wagta çenli biletler diňe Maryda ýaşaýanlara satylýar we beýleki şäherlerde ýaşaýanlara satylmaýar. Kassir maňa hiç zat düşündirmedi, diňe munuň wagtlaýyn sargytdygyny we bir aýdan soň gelmelidigimi aýtdy. "

Şeýle-de bolsa, wakanyň töweregindäki howsala gowşamak üçin wagt bolmady, sebäbi iki hepde soň Aşgabatdan häzirki wagtda iň ýokary harby hatar täze goşun güýçleri gyssagly ýagdaýda Mary şäherine iberildi.

Iýul aýynyň ahyrynda gyssagly ýagdaýda Mary şäherine iberilen Milli howpsuzlyk ministrliginiň polkownigi, hakykatdanam birnäçe hepde bäri nirededigini anyklap bolmaýan yslam ekstremistleriniň toparydygyny aýtdy. Şol bir çeşme toparyň agzalarynyň dargandygyny we käbirleriniň eýýäm Aşgabatda bolmagynyň mümkindigini aýtdy.

Şeýle hem, bolup geçenleriň resmi wersiýasyny "ýokardan" düşürendigini aýtdy. Aýdylyşyna görä, neşekeş iki ýaş taksi sürüjisini öldürip, maşyn ogurlapdyr we neşe serişdelerinden serhoş ýagdaýda bir aýal we bir çagany öldüripdir.

Bu wersiýalaryň haýsydyr biriniň ygtybarlylygyna baha bermek mümkin däl. Neşekeşler baradaky hekaýanyň, bolup geçen wakalara jemgyýetiň iň “ýeňil” görnüşini bermek synanyşygy bolup biljekdigini çaklamak mümkin. Beýleki bir tarapdan, yslam ekstremistleriniň kyssasy goňşy Özbegistanda bolup geçen soňky wakalary ýakyndan yzarlaýan resmileriň aşa hyjuwly hyýalynyň önümi bolup biler.

Içeri işler ministrliginiň bir işgäri Mary şäherinde adatdan daşary ýagdaýyň bolandygyny tassyklady, ýöne maglumat bermekden saklandy. “Men Maryda näme bolandygyny takyk aýdyp biljek däl, sebäbi bu maglumatlary aýan etmäge hakymyz ýok, ýöne bu şäherde adatdan daşary ýagdaýyň bolandygyny we hatda ölenleriň hem bolandygyny aýdyp bilerin. Häzirki wagtda gözleg işleri alnyp barylýar "-diýdi.

“Maryda bolup geçen wakalar hemmämizi - hukuk goraýjy edaralary häzirki wagtda Türkmenistanda bar bolan howpsuzlyk ulgamy barada pikirlenmäge mejbur etdi. Görnüşi ýaly, ähli çärelerimiz netijesiz we köne ".

Çap we elektron habar beriş serişdeleri Marydaky wakalar barada dymmagyny dowam etdirýärler we jemgyýetde gorky artýar.

Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy Aýlar: "Kakam polisiýada işleýär" -diýdi. - Maşynda Mary belgisi bar bolsa, şahsy taksa münmegimi gadagan etdi. Howplydygyny aýtdy. Maryda birnäçe ganhorlygyň bolandygy hakda özüm köp eşitdim.”

IWPR.