“Garaňky” sözü Gurbanguly Berdimuhammedowyň Ýagtylyk şäherine eden soňky sapary üçin iň takyk beýany bolmagy dostlukly ýaly bolup görünýär.
Türkmenistanyň prezidenti 1-nji fewraldan 2-nji fewral aralygynda Pariže baryp, syýasy we işewür toparlaryň ýolbaşçylary bilen köp duşuşyklarda wagt geçirdi, ýöne muňa garamazdan çynlakaý şertnamalara sebäp bolmady. Ilki bilen Berdimuhammedow Fransiýada üçünji gününi hem geçirmegi meýilleşdirýärdi, şol döwürde Parižiň daşyndaky senagat merkezlerine baryp görmegi meýilleşdirýärdi. Emma syýahatyň bu bölegi ýatyryldy we türkmen lideri möhletinden öň Aşgabat şäherine gitdi.
2007-nji ýyldaky saýlaw kampaniýasynda Fransiýanyň prezidenti Nikolas Sarkoziniň: "Dymmaklyk goldaw bermegi aňladýar, men haýsydyr bir diktatora goldaw bermek islemeýärin"-diýdi. Emma 1-nji fewralda Sarkozi adam hukuklaryny goraýjylaryň dünýädäki iň erbet zalym diktatorlarynyň biri diýip atlandyrýan Berdimuhammedowy Elis köşgünde garşy aldy.
Ynsan hukuklaryny goraýjy guramalar, şol sanda Human Rights Watch, Fransiýanyň hökümetiniň Gurbanguly Berdimuhammedowy kabul etmek islegini tankytlady. Ynsan hukuklaryny goraýjy Human Rights Watch guramasy 28-nji ýanwarda beren beýanatynda Türkmenistanyň "söz azatlygy, ýygnanyşmak, birleşmek, hereket we din azatlyklaryna berk çäklendirmeler girizilmegi bilen" dünýäniň iň repressiw döwletleriniň biridigini aýtdy.
Human Rights Watch guramasynyň Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça müdiri Weronika Zente Goldston: "Türkmenistanyň prezidentini myhman alanda, häkimiýetler bu ýurtda adam hukuklarynyň bozulmagy meselesini gozgamak we bu ugurda anyk gowulaşmak islemeli"-diýdi. "Prezident Sarkozi, adam hukuklaryna hormat goýmagyň Fransiýanyň Türkmenistan bilen gatnaşygynyň özenidigini aç-açan görkezmeli."
Sarkozi bu buýrugy ýerine ýetirmedi. 1-nji fewralda geçirilen iş naharynda Fransiýanyň prezidenti ikitaraplaýyn ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga ünsi jemledi. Sarkozi sebitdäki howpsuzlyk meselelerini, şol sanda Owganystandaky söweşjeň işjeňlik, neşe gaçakçylygyna we energiýa eksportyna garşy göreş meselesini gozgady. Iki prezidentiň bilelikdäki beýanynda Sarkoziniň sebitleýin möhüm meseleleriň birnäçesinde öňe gidişlik edendigi, şol sanda Türkmenistanyň Merkezi Aziýa döwletleriniň çäginde Owganystandaky Amerikan we NATO goşunlary üçin Demirgazyk üpjünçilik toruna birikmegi ýa-da çak edilýän Trans-Kaspi turbageçiriji ulgamy arkaly ýurtda öndürilýän tebigy gazy eksport etmek barada hiç hili maglumat ýok.
Bilelikdäki beýannama Sarkoziniň Türkmenistana saparyna resmi çakylyk bilen tamamlandy. Fransiýanyň prezidenti bu çakylygy önünden tertipli kabul etdi. Geljekki diplomatik geňeşmeleriň dowamynda saparyň belli bir senesi kesgitlenmeli.
2-nji fewralda Berdimuhammedow Fransiýanyň premýer-ministri Fransua Fillon bilen möhüm däl alty şertnama gol çekdi. Ylalaşyklar esasan ikitaraplaýyn ykdysady gatnaşyklaryň pugtalandyrylmagyna degişlidir. Olaryň biri ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça ikitaraplaýyn hökümetara komissiýanyň döredilmegi barada çykyş etdi. Beýleki bir şertnama, medeniýet, bilim, ylym we tehnologiýa pudaklaryndaky hökümetara hyzmatdaşlygy giňeltmäge gönükdirildi.
Gurbanguly Berdimuhammedow fransuz kompaniýalarynyň köpüsi bilen duşuşdy. Dogry, ol fransuz senagatynyň we söwdasynyň titanlarynyň öň eşitmedik zadyny aýtmady. 2-nji fewralda türkmen lideri işewür forumyna gatnaşdy we Wendôm şäherindäki “Rits” myhmanhanasynda fransuz işewürleriniň ýokary derejeli wekillerine çykyş etdi. Käbir çärä gatnaşyjylar çykyşdan lapykeç boldular. Olaryň biri: "Berdimuhammedow umumy sözler bilen alyp çykdy" -diýdi.
Gurbanguly Berdimuhammedow 1-nji fewralda maşgala adyny göterýän "Bouygues" toparynyň gurluşyk bölüminiň başlygy Martin Bouygues tarapyndan berlen nahara hem gatnaşdy. Kompaniýa bu Merkezi Aziýa ýurdunda eýýäm köp girdejili gurluşyk taslamalaryny durmuşa geçirdi. Agşamlyk naharyna gelen myhmanlaryň sanawynda esasan gurluşyk kärhanasy bilen gönüden-göni ýa-da gytaklaýyn baglanyşykly kompaniýalaryň ýolbaşçylary bar.
Adynyň efirde tutulmazlygyny isleýän fransuz diplomatynyň sözlerine görä, Berdimuhammedow Pariže bu çakylygy işjeň gözläpdir. Diplomat: "Berdimuhammedow ony çagyrmagy haýyş etdi" -diýdi.
Fransuz işewür toparlarynda we hökümet toparlarynda ýaýran gepleşikler bilen tanyş bir kompaniýanyň ýerine ýetirijisiniň belleýşi ýaly, Bouygues topary Berdimuhammedowyň adyndan haýsydyr bir ýüpi çekmäge synanyşmaýar. “Bouygues topary, Türkmenistandaky işleri barada kän gürleşmek islemeýär. Şonuň üçin bu sapary amala aşyrmak üçin hiç zat etmediler. Emma mesele eýýäm çözülenden soň, ýagdaýy ele almaga synanyşdylar "-diýip çeşme aýdýar.
Sapary aç-açan diýip atlandyryp bolmaz. Berdimhammedowyň gelmeginiň öňüsyrasynda žurnalistler türkmen lideriniň gelmegi meýilnamasy barada garaňkylykda saklanýandyklaryndan gaty nägilelik bildirdiler. Parižde ýerleşýän "Serhetsiz habarçylar" guramasyndan Elsa Widal: "Saparyň maksatnamasy üýtgäp durýardy we fransuz häkimiýetlerinden hiç hili maglumat alyp bolmaýar"-diýdi. "Bu sapary gizlin saklamaga hiç hili sebäp ýok. Bu, fransuzlaryň türkmen diktatoryna beren ýene bir eglişigi."
Jeýms Delli Çeşme : EurasiaNet
