Halkara adam hukuklary guramasy Human Rights Watch (HRW) we Türkmen Adam Hukuklary Başlangyjy (TIPÇ) 2017-nji ýylyň 17-nji sentýabryndan 27-nji sentýabryna çenli Aşgabatda geçiriljek ýapyk meýdanlarda söweş sungaty oýunlary boýunça V Aziýa oýunlary bilen baglanyşykly bilelikde ýüz tutma bilen çykyş etdi.
Türkmen häkimiýetleri Oýunlara 100 gün galanda geçiriljek dabaralara işjeň gatnaşýarka, adam hukuklaryny goraýjylar Aziýanyň Olimpiýa Geňeşiniň (OCA) ýolbaşçylaryny Türkmenistan hökümetini bu meseleleri çözmäge çagyrmasa Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýynyň bu halkara sport çäresine kölege saljakdygyny ýatladýarlar.
Türkmenistanyň adam hukuklary meselesindäki ugry halkara olimpiýa hereketine gatnaşyjy derejesine laýyk gelmeýär diýip ýüzlenmede aýdylýar.
HRW-nyň Ýewropa we Merkezi Aziýa boýunça müdiriniň orunbasary Reýçel Denber: "Türkmenistanyň hökümeti öz halkyna garşy repressiw syýasat alyp barýar" -diýdi. "Adam hukuklaryna hormat goýmak baradaky ugry Aziýanyň Olimpiýa Geňeşiniň goldanmaly Olimpiýa ýörelgelerini bozmakdyr."
Türkmen häkimiýetleri jemgyýetçilik durmuşynyň ähli ugurlaryna berk gözegçilik edýärler we ýurt garaşsyz synçylaryň saparlary üçin ýapyk. Türkmenistanda birleşmek azatlygy, pikirleri aýtmak, din azatlygy we maglumat almak, şol sanda habar beriş serişdeleri arkaly maglumat almak we ýaýratmak hukugy yzygiderli bozulýar.
Adam hukuklaryny goramaga çalyşýan az sanly raýat jemgyýeti aktiwistleri yzygiderli jeza howpuna duçar bolýarlar. Häkimiýetler aktiwistleriň, sürgündäki dissidentleriň garyndaşlarynyň we beýlekileriň erkin hereket etmegini gadagan etdi we daşary ýurtly žurnalistler, adam hukuklary aktiwistleri we garaşsyz synçylar bilen duşuşmagy gadagan etdi. Türkmen türmelerinde onlarça adam zor bilen ýitirim hasaplanýar. Adam hukuklaryny goraýjylaryň bellemegine görä, häkimiýetler ýaşaýyş jaýlaryny raýatlardan alyp, kanunlary bozup ýykýarlar.
Human Rights Watch Adam hukuklaryny goraýjy 2016-njy ýylyň dekabrynda we 2017-nji ýylyň fewral aýynda Aziýa Olimpiýa komitetine OCA-nyň Olimpiýa hereketine gatnaşyjy hökmünde beren borçnamalaryna laýyklykda Oýunlaryň öňüsyrasynda Türkmenistanda adam hukuklary ýagdaýynyň gowulaşmagyny talap edýän hatlar iberdi. Şol bir wagtyň özünde HRW, oýunlary dünýäniň iň ýapyk ýurtlarynyň birinde geçirmegiň, peýdalanmaly seýrek pursatdygyny aýtdy. Gynansagam, bu hatlar jogapsyz galdy.
Oýunlar halkara habar beriş serişdeleriniň ünsüni Türkmenistana çeker, ol ýerde häkimiýetler Türkmenistan barada garaşsyz gözegçilik edýän ýa-da daşary ýurt habar beriş serişdelerine dogry maglumatlary berýän žurnalistleri ençeme ýyl bäri tussag edip, haýbat atýarlar, azar berýärler ýa-da kowýarlar diýip, Human Rights Watch we “Adam hukuklary boýunça Türkmen başlangyjy” tarapyndan bellendi. Hususan-da, Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň türkmen gullugy “Azatlyk radiosynyň habarçylary Saparmämmet Nepesgulyýew we Soltan Açylowa, raýat aktiwisti Gaspar Matalaýew hakda gürleşýäris.
Olimpiýa Hartiýasy metbugat azatlygyny we adam mertebesini Olimpiýa Hereketiniň ähli ýurtlarda goldamaly gymmatlyklary hökmünde yglan edýär. Türkmenistanda metbugat azatlygy hukugynyň bozulmagy Olimpiýa Hartiýasynyň hatyna we ruhuna ters gelýär we Oýunlary beýan edýän žurnalistleriň hünär işjeňligine ýaramaz täsir edip biler diýip, hukuk goraýjy aktiwistler bellediler. Ýapyk oýunlar olimpiýa ýaryşy bolmasa-da, Aziýanyň Olimpiýa Geňeşiniň düzgünnamasynda Olimpiýa ýörelgelerine ygrarlydygy we Olimpiýa hereketini we Aziýa yklymynyň ýurtlarynda asylly arzuwlaryny wagyz etmek isleýändigi aýdylýar.
"Türkmenistanyň hökümeti, Oýunlary halkara abraýyny ýokarlandyrmagyň usuly hökmünde görýär" -diýip, hökümete degişli bolmadyk "Adam hukuklary boýunça türkmen başlangyjy" guramasynyň müdiri Farid Tuhbatullin aýdýar. "Aziýa Olimpiýa Komiteti Oýunlary geçirmek hukugynyň Olimpiýa ýörelgelerine laýyk gelmeýändigini aňladýandygyna düşünmeli."
Human Rights Watch Adam hukuklary guramasy OCA-a ýazan hatynda Geňeşiň prezidentinden türkmen häkimiýetlerinden OCA-nyň Olimpiýa ýörelgelerine wepalylygynyň kepili hökmünde repressiw rejimi gowşatmak üçin käbir çäreleri görmegini isledi, hususan-da, S. Nepesgulyýewiň boşadylmagyny talap ediň, şeýle hem Aziýa oýunlaryny we olaryň bolup geçýän şertlerini öz içine alýan raýat jemgyýeti aktiwistleriň erkinligi, howpsuzlygy we häkimiýetleriň garaşsyz türkmen we daşary ýurtly žurnalistleriň hünär işlerine gatyşmazlygyny üpjün ediň. Şeýle hem, raýatlara maglumat elýeterliligini giňeltmek üçin öz hususy emeli hemra çanaklaryna elýeterliligine rugsat bermeli; daşarky dünýäden izolirlenen tussaglaryň maşgalalaryna ykbaly we nirededigi barada maglumat bermek, şeýle hem baryp görmek, hat alyşmak we azyk geçirmek üçin rugsat bermek we ş.m.
R.Denber: "Aziýa olimpiýa komitetiniň Türkmenistan hökümetinden käbir gowulaşmagy talap etmegine entek wagt bar"-diýdi. "Munuň ýerine ýetirilmezligi, bu üýtgeşik pursatdan mahrum bolmak we türkmen häkimiýetlerini hyýanatçylykly hereketlere höweslendirmek diýmekdir."
Gundogar.org
