2004-nji ýylyň 16-njy sentýabrynda Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow, Içeri işler ministrliginiň ýolbaşçylary bilen geçirilen ýygnakda eden çykyşynda Ýylanly etrabynyň häkimliginiň (administrasiýasynyň) iş dolandyryjysynyň, syýasy emigrantlar Yklymowlaryňyň garyndaşyna Daşoguz welaýatyna girmek üçin bikanun rugsatnama berendigini, we bu rugsatnamany ulanyp gizlinlikde ýurtdan gaçandygyny agzady.
Bu meselede Nyýazow “hukuk goraýjy edaralar, esasanam ýerlerde hemişe ýokary däl "we kanunyň bozulmagyna" ilkinji nobatda ýerli polisiýanyň ýolbaşçylary günäkär" diýdi. Bu ýygnakdan gysga wagt soň polisiýa bölümlerine serhetýaka sebitlere girýän adamlara gözegçiligi güýçlendirmek tabşyryldy.
2000-nji ýylda Daşoguzyň we Lebap welaýatynyň köp böleginiň serhet zolaklary diýlip yglan edilendigini ýadyňyzdan çykarmaň, iki sebit hem Özbegistan bilen serhetleşýär), beýleki sebitleriň ýaşaýjylaryna diňe polisiýa tarapyndan berlen ýörite pasportlar bilen rugsat berilýär. Şahsy syýahat üçin giriş serhet sebitiniň ýaşaýjysynyň çakylygy esasynda berilýär. Çakylyk, syýahatyň maksadyny we wagtyny we çagyrylan adam bilen garyndaşlyk derejesini görkezip, şäheriň ýa-da etrap häkimligine iberilen sowalnamany doldurmaly, bu adamyň galmagy üçin serhet zolagy jogapkärçilik sütünine girmeli. Ýaňy-ýakynda arzalar töleg tölenenden soň häkimlik tarapyndan tassyklandy.
Nyýazowyň sentýabr aýynda eden çykyşyndan soň, arza berijiniň şahsyýetini barlamak üçin goşmaça prosedura girizildi. Indi doldurylan çakylyk formasy häkimlikden polisiýa bölümine gelýär, şondan soň etrap gözegçileri çagyrylýan adam baradaky maglumatlary aýdyňlaşdyrýarlar. Şunuň bilen baglylykda çakylyk azyndan 3 gün dowam edýär.
Synçylaryň pikiriçe, 2002-nji ýyldan bäri şahsy saparlara çakylyklar diňe garyndaşlaryna berilýär, ýöne hakykatda sowalnamada görkezilen garyndaşlyk derejesi häkimiýetler tarapyndan barlanylmaýar. Indi ýagdaý üýtgedi.
Aşgabat şäherine gelen Türkmenistanyň demirgazyk sebitleriniň biriniň ýaşaýjysy: "Daşoguzda ýaşamak üçin ygtyýarnamaňyz ýa-da giriş rugsadyňyz ýok bolsa, kassada otly ýa-da uçar petegi satylmaýar" -diýdi. "Aşgabat-Daşoguz ýolundaky awtoulag ýoluna gözegçilik etmek üçin 7 post ýerleşdirildi, ýada-da bu ýerden azajyk para berip geçip bilersiňiz."
Daşary ýurt raýatlarynyň hereketlerine gözegçilik etmek üçin aýratyn üns berilýär. 2004-nji ýylyň mart aýynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi tarapyndan akkreditasiýa edilen Merkezi Aziýa Agentliginiň "France-Presse" habarlar gullugynyň habarçysy Nik Koleman häkimýetler tarapyndan Daşoguz howa menziline gelen badyna tussag edildi, sebäbi sebite syýahaty ygtyýarly däldi. Ertesi gün Aşgabat şäherine ilkinji uçuşda iberildi we gysga wagtyň içinde ýurtdan çykmaga mejbur edilendigi aýdylýar.
Käbir maglumatlara görä, Nyýazowyň sentýabr aýynda serhet zolagyna girmegine gözegçiligi güýçlendirmegiň zerurlygy baradaky çykyşy bikanun serhet geçelgesine taýýarlyk görmekde aýyplanyp 2004-nji ýylyň iýulynda tussag edilen M.Ataýew, S.Mämmedow, D.Nyýazdurdyýew we beýlekileriň işi boýunça derňewiň tamamlanmagy bilen baglanyşykly. (Has giňişleýin maglumat üçin Memorial AHM-iň 2004-nji ýylyň 28-nji iýulyndaky metbugat beýanatyna serediň). Soň bolsa goşmaça aýyplama bildirildi.
Şwesiýada ýaşaýan türkmen syýasy emigrant Saparmyrat Yklymowyň pikiriçe, 2004-nji ýylyň 7-nji oktýabrynda Aşgabatda bu iş bilen baglanyşykly tussag edilen 10-dan gowrak türkmen raýatyna ýapyk kazyýet işi geçirildi. Günäkärlenýänleriň köpüsi uzak möhletli azatlykdan mahrum edildi, hususan-da Mamur Ataýew we Seýran Mämmadow - 18 ýyl azatlykdan mahrum edildi, Döwlet Nyýazdurdyýew (Yklymow doganlaryň ýegeni) - 15 ýyl, beýleki tussag edilenleriň ady belli däl. Hukuk goraýjy edaralaryň habar bermegine görä, Ataýew, Mämmadow we Nyýazdurdyýew Daşoguza meýilleşdirilýän saparyndan birnäçe sagat öň tussag edilipdir.
Sentýabr aýynda Türkmenistandan Russiýa gaçyp giden Wiktor Belýaýew bu iş boýunça azyndan 7 adamyň tussag edilendigini habar berdi. Onuň sözlerine görä, Aşgabatda we Daşoguzda ýene birnäçe adam tussag edilipdi we gynalýardy, ýöne soň boşadyldy. Emma Belýaýew howpsuzlyk sebäpli jikme-jiklik barada maglumat bermekden saklandy.
Witaliý Ponomarew.
