Bütindünýä banky ýurtlara dolandyryşy gowulandyrmagy maslahat berýär.

Gowulaşan dolandyryş adam başyna düşýän girdejiniň takmynan üç esse ýokarlanmagyna getirýär.

Gowşak dolandyryş diňe ösýän ýurtlarda däl, ösen ýurtlarda-da bolýar. Bütindünýä bankynyň (BB) hasabatyna görä, reforma ýoluny tutýan ýurtlar dolandyryşyň hilinde ep-esli gowulaşmagy gazanyp biler we gysga wagtyň içinde korrupsiýany azaldyp biler. Dolandyryş özgertmelerini amala aşyrýan ýurtlar möhüm ösüş diwidendlerine (Kompaniýanyň paýlaryna eýe bolan maýadarlar bilen paýlaşýan girdejisiniň bölegi) garaşyp bilerler, sebäbi dolandyryşyň kämilleşdirilmegi uzak möhletde adam başyna düşýän girdejiniň takmynan üç esse ýokarlanmagyna getirýär.

Bütindünýä banky “Dolandyryş meseleleri-2006”(Governance Matters, 2006: Worldwide Governance Indicators) atly okuwynda dolandyryşyň alty esasy bölegini ulandy:

- raýatlaryň gatnaşmagy we jogapkärçiligi (raýatlaryň syýasy, raýat we adam hukuklaryny amala aşyrmak ukybyny ölçär);

- syýasy durnuklylyk we zorlugyň bolmazlygy (zorlukly agdarylmak ýa-da hökümet düzüminiň üýtgemegi, şol sanda terrorçylyk hereketleri bilen);

- döwlet işleriniň netijeliligi (administratiw enjamlaryň ygtyýarlygy we jemgyýetçilik hyzmatlarynyň hili);

- kadalaşdyryjy gurallaryň we edaralaryň hili (bazarlaryň kadaly işlemegine päsgel berýän syýasat çäreleriniň ýaýramagy);

- kanunyň hökmürowanlygy (şertnamalaýyn borçnamalaryň, polisiýanyň we kazyýetleriň işiniň, şol sanda kazyýetiň garaşsyzlyk derejesini we jenaýatyň ýaýramagyny üpjün etmegiň netijeliligi);

- korrupsiýanyň öňüni almak (döwlet ygtyýarlyklaryndan şahsy bähbitler üçin hyýanatçylykly peýdalanmak, şol sanda kiçi we esasanam uly göwrümde, şeýle hem “döwleti dolandyryjy elitanyň bähbitlerine tabyn etmek”).

Reýtingler dört ballyk şkalada edildi: goşmaça 2 - iň ýokary bal, minus 2 - iň pes.

Şeýlelik bilen, 2005-nji ýylyň ahyrynda öňki SSSR-iň ýurtlarynyň arasynda “Jemgyýetiň gatnaşmagy we jogapkärçiligi” bölüminde iň ýokary bal Estoniýa (+1.05), Litwa (+0.90) we Latwiýa (+0.89) boldy. Ondan soň Ukraina (-0.26), Jorjiýa (-0.27), Moldowa (-0.49), Ermenistan (-0.64), Russiýa (-0.85) bar. Iň soňky orunda Türkmenistan (-1.95) bar. Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+1.19), Fransiýa (+1.28), Eýran (-1.43), Ysraýyl (+0.61), Polşa (+1.04), Hytaý (-1.66).

“Syýasy durnuklylyk” meselesinde Baltika ýurtlary ýene-de öňde barýarlar. Hususan-da, Litwa (+0.88), Latwiýa (+0.83), Estoniýa (+0.68). Ondan soň Gazagystan (+0.03), Belarus (-0.01), Ermenistan (-0.22), Türkmenistan (-0.34), Ukraina (-0.39), Moldowa (-0.65), Jorjiýa (-0.80), Russiýa (-1.07), Gyrgyzystan (-1.21), Azerbaýjan (-1.22), Täjigistan (-1.35), Özbegistan (-1.91). Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+0.06), Fransiýa (+0.33), Eýran (-1.14), Ysraýyl (-1.16), Hytaý (-0.18).

“Hökümetiň netijeliligi”: Ermenistan (-0.17), Azerbaýjan (-0.73), Belarus (-1.19), Jorjiýa (-0.47), Gazagystan (-0.71), Gyrgyzystan (-0.91), Russiýa (-0.45), Moldowa (-0.75), Türkmenistan (-1.57), Ukraina (-0.42), Özbegistan (-1.20), Estoniýa (+1.03), Latwiýa (+0.68), Litwa (+0.85). Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+1.59), Hytaý (-0.11), Fransiýa (+1.46), Eýran (-0.77), Ýaponiýa (+1.16), Ysraýyl (+0.95).

“Düzgünleşdiriji gurallaryň we edaralaryň hili”: Ermenistan (+0.12), Azerbaýjan (-0.52), Belarus (-1.53), Jorjiýa (-0.54), Gazagystan (-0.47), Gyrgyzystan (-0.67), Moldowa (-0.43), Russiýa (-0.29), Täjigistan (-1.05), Türkmenistan (-1.95), Ukraina (-0.26), Özbegistan (-1.71), Estoniýa (+1.43), Latwiýa (+1.03), Litwa (+1.13). Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+1.47), Hytaý (-0.28), Fransiýa (+1.09), Eýran (-1.49), Ysraýyl (+0.89).

“Kanunyň hökmürowanlygy”: Ermenistan (-0.46), Azerbaýjan (-0.84), Belarusiýa (-1.04), Jorjiýa (-0.82), Gazagystan (-0.79), Gyrgyzystan (-1.07), Moldowa (-0.59), Russiýa (- 0.84), Täjigistan (-0.99), Türkmenistan (-1.41), Ukraina (-0.60), Özbegistan (-1.31), Estoniýa (+0.82), Latwiýa (+0.43), Litwa (+0.46). Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+1.59), Hytaý (-0.47), Fransiýa (+1.35), Eýran (-0.76), Ysraýyl (+ 0.76).

“Korrupsiýany öz içine alýan”: Ermenistan (-0.64), Azerbaýjan (-1.01), Belarusiýa (-0.90), Jorjiýa (-0.57), Gazagystan (-0.94), Gyrgyzystan (-1.32), Moldowa (-0.76), Russiýa (- 0.73), Täjigistan (-1.08), Türkmenistan (-1.30), Ukraina (-0.63), Özbegistan (-1.07), Estoniýa (+0.88), Latwiýa (+0.33), Litwa (+0.26). Deňeşdirmek üçin: ABŞ (+1.56), Hytaý (-0.69), Fransiýa (+1.40), Eýran (-0.47), Ysraýyl (+0.76).

Soňky on ýylda yzygiderli reformalary amala aşyran ýurtlaryň topary gaty birmeňzeş. Peru, Gana, Tanzaniýa, Meksika, Bosniýa, Serbiýa we Horwatiýa raýatlaryň gatnaşmagynda we jogapkärçiliginde güýçli netijelere eýe. Şol bir wagtyň özünde, Bolgariýada, Slowakiýada, Rumyniýada döwlet edaralarynyň netijeliligini üpjün etmek meselesinde, Ermenistanda, Wengriýada, Slowakiýada we Litwada kadalaşdyryjy gurallaryň we edaralaryň hilini ýokarlandyrmakda möhüm öňegidişlikler gazanyldy. Korrupsiýa garşy göreşde bolsa - Jorjiýa, Latwiýa we Günorta Koreýada.

Üýtgeşmäniň gysga wagtyň içinde bolup biljekdiginiň subutnamasy hökmünde 2002-nji ýyldan bäri gysga döwürde möhüm öňegidişlik gazanan birnäçe ýurt görkezilýär. Şeýlelikde, Ukraina, Serbiýa we Liberiýa ilatyň pikirini göz öňünde tutup gowy netijeleri görkezdi, Gruziýa - syýasy durnuklylyk we korrupsiýa garşy göreşde, Slowakiýa respublikasy döwlet edaralarynyň netijeliligini ýokarlandyrmak uğrunda öňegidişlik gazandy.

200-den gowrak ýurt üçin hasaplanan görkezijiler ýüz dürli üýtgeýjä we 30 dürli çeşmeden dünýäniň raýatlarynyň, hünärmenleriniň we kärhanalarynyň 120,000-den gowrak jogaplaryna esaslanýar.

LiGABiznesInform