Türkmenistanda indiki prezident saýlawlary 2009-njy ýylda geçiriler. Bu sene Türkmenbaşy tarapyndan ýurduň ýokary guramasy - Halk Maslahatynyň (Halk Geňeşi) mejlisinde bellendi. Saparmyrat Nyýazow "Prezidentlige dalaşgärler 2009-njy ýyla çenli taýyn bolmaly" -diýdi. - Hiç zat hemişelik bolmaly däldir. Halkyň we döwletiň ykbaly bir adama bagly bolmaly däldir. Muňa garamazdan, gurultaýa 2506 gatnaşyjy prezidentiň inisiatiwasyna garşy ses berdi. Diňe bir ses (Nyýazowyň özi) goldady. Wekiller "Adamlar, Watan, Türkmenbaşy!" diýip gygyryp, Nyýazowyň sesini kestiler, netijede bu meselä üç ýyldan soň täzeden seretmegi teklip etdi.
1999-njy ýylda Türkmenbaşynyň ömürlik ygtyýarlyk alandygyny ýadyňyzdan çykarmaň. Şeýle-de bolsa, wagtal-wagtal indiki prezident saýlawlarynyň indiki senesini atlandyrýar. Ilki 2010-njy ýyl, soň bolsa 2006-njy ýyla gaýdyp geldi. Şol bir wagtyň özünde iň ýokary döwlet wezipesine dalaşgärler ilkinji gezek bellendi. Dogry, indi olaryň hemmesi beýle uzak däl ýerlerde. Bu gezek Türkmenbaşy prezidentligi hiç kime berjek däl ýaly.
Geçen ýylyň ýanwar aýynda Türkmenbaşy milli telewideniýede çykyş edip, "üçden-bäşe" kandidatyň zerur bolan halatynda zerurdygyny aýtdy. Nyýazowyň pikiriçe, kyn ýagdaý ýüze çykan halatynda, mysal üçin, prezident bilen bir zat bolaýsa, ätiýaçdan bu kandidat zerur. Şol bir wagtyň özünde, dalaşgärler "abraýly, işlemäge ukyply, ýurtda azyndan 10 ýyl bäri tanalýan" adamlar bolmaly.
Prezidentiň saýlanmagy mynasyp adamlara düşdi: sebitleriň häkimleri (welaýatlar) Enebaý Ataýewa (Ahal welaýat), Kakageldy Kurbyşow (Daşoguz) we Işanguly Gulmyradow (Balkan welaýaty). Ýöne tiz wagtdan özlerine bildirilýän ynamy aklamaýandyklary belli boldy. Pagta kompaniýasynyň şowsuzlygy üçin Ataýew we Kurbyşow wezipesinden boşadyldy we Gulmyradow para alýan bolup çykdy. Kazyýetden öň ýarym million dollar töweregi yzyna gaýdyp gelenligi hem ony türmeden halas etmedi.
Türkmenbaşy ýene bir saýlaw bilen ýüzbe-ýüz bolýar, wepaly adamy nireden tapmaly we ýekeje-de mynasyp kandidaty görmeýär. Ýokary wezipeli işgärleriň hemmesi diýen ýaly namyssyz bolup çykýar. Şeýlelik bilen, birnäçe aý mundan ozal döwlet telewideniýesinde göni ýaýlymda (Türkmenistanda başgasy ýok), Nyýazow Türkmennebit döwlet korporasiýasynyň başlygy Saparmämmet Waliýewiň ýazgylary we wezipe ygtyýarlyklaryndan hyýanatçylykly peýdalanandygy üçin paş etdi. Türkmenbaşy telewizoryň ekranyndan sorady: "Saparmämmet, saňa näme ýetenokdy? Sen näme açlykdan ölýärsiňmi? Wyjdanyňy, adam keşbiňi nädip ýitirdiň? Eden işiň watanyňy satanyňa deňdir".
Indi Nyýazow ýaşlary döwleti dolandyrmak işine çekmek kararyna geldi. Ýöne türkmen ýaşlarynyň birnäçe ýyl ozal ýurtda girizilen gysgaldylan orta we üç ýyllyk ýokary bilimini göz öňünde tutup, beýle işi ýerine ýetirip bilmez. Prezident Nyýazow Russiýanyň Daşary işler ministri Sergeý Lawrow bilen bolan duşuşygynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hemmesinde iň ýokary durmuş derejesiniň Türkmenistanda bolandygyny aýtdy. Onuň sözlerine görä, bu Russiýada türkmen migrant işçileriniň ýoklugy bilen subut edilýär. Prezident administrasiýasyna ýakyn bir çeşme NG-a rus ministriniň gaty geň galandygyny we söhbetdeşinden 300,000 türkmen raýatynyň bu ýagdaýda Moskwada näme edýändigini sorady?
Ertesi gün berk çäreler geçirildi. Syýahatçylyk wizasy bilen uçýan ýolagçylar Aşgabat-Moskwa reýsinden düşürüldi. Bir aýal NG-nyň redaksiýasyna kömek sorap ýüz tutdy: bejergi almak üçin Moskwa barýan oglyny düşündirişsiz bu uçuşdan düşürdiler. (Türkmenistanda lukmançylyk edaralarynyň hemmesiniň diýen ýaly döwlet baştutanynyň karary bilen ýapylandygyny ýadladýarys). Bu ýaşlar işe ýa-da okamak üçin gidýändigi güman edilýärdi. Soňra görkezme bermek üçin Aşgabat prokuraturasyna çagyryldylar. Şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanda we daşary ýurtlarda ýaşaýan garyndaşlarynyň jikme-jik sanawyny düzmäge mejbur boldular.
Türkmenistanda syýahatçylyk wizasyny almak üçin diňe 240 dollar tölemeli bolarsyňyz. Mundan başga-da, ýurtdan çykýan bir syýahatçynyň özi bilen azyndan 500 dollary bolmaly. Ýönekeý raýat üçin bu mukdar hakykata laýyk däl diýen ýaly. Redaksiýa jaň eden aýal maşgalanyň oglunyň syýahatyna pul ýygnamak üçin köne jigulini satmalydygyny, sebäbi erkekleriň hiç biriniňem iş tapyp bilmejekdigini aýtdy. Mesele, milleti boýunça özbekler bolmagydyr. Bu ýurtda titul bolmadyk milletler üçin başga-da köp meseleler bar. Şol sanda rus dilli raýatlar üçin. Dogry, Russiýanyň ministri Türkmenbaşy bilen gepleşikler wagtynda bu meselä degmezligi makul bildi. Görnüşinden, Sergeý Lawrow Nyýazowyň "Türkmenistanda ýekeje rus hem kemsidilmedi, bozulmady ýa-da ýurtdan çykarylmady" diýen sözlerinden kanagatlandy. Türkmenistanyň prezidenti Sergeý Lawrow bilen geçirilen söhbetdeşlikde "Bu tankydy kabul etmeýärin, sebäbi subutnama ýok" -diýdi.
Wiktoriýa Panfilowa.
"Garaşsyz gazet"
