Ýewropa Bileleşigi dowam edýän adam hukuklarynyň bozulmagy sebäpli Türkmenistan bilen Söwda şertnamasyna gol çekmekden ýüz öwürdi.
NBCA synçylarynyň pikiriçe, halkara jemgyýetçiligi ýagdaýy gowulaşdyrmak üçin häkimiýetlere basyş etmegini dowam etdirmeli.
2009-njy ýylyň 26-njy martynda Ýewropa Parlamenti Türkmenistan bilen Söwda şertnamasy baradaky ses berişligi wagtlaýynça yza süýşürdi.
Ýewropa Parlamenti adam hukuklarynyň kanagatlanarly däldigi sebäpli Söwda şertnamasyny on bir ýyl bäri tassyklamakdan ýüz öwürýär, sebäbi türkmen türmelerinde henizem syýasy tussaglar bar, başgaça pikirliler yzarlanýar, hereket azatlygy çäklendirilýär we ygtybarsyz raýatlaryň “gara sanawlary” bar, garaşsyz metbugat ýok we žurnalistlere basyş dowam edýär.
Rezolýusiýanyň taslamasy ÝB-ne agza ýurtlary Ýewropa Parlamentiniň syýasy tussaglaryň boşadylmagy, halkara hünärmenleriniň türmelere kabul edilmegi, daşary ýurda syýahat çäklendirmeleriniň ýatyrylmagy we döwlete degişli däl guramalaryň päsgelçiliksiz işlemegi we bilim ulgamyny halkara ülňülerine laýyk getirmek mümkinçiligini öz içine alýan häsiýetleriniň ýerine ýetirilişine "berk gözegçilik" edilmegini talap edýär.
Talap edilýän şertleriň ýerine ýetirilmejekdigi barada subutnamalar bar bolsa, Ýewropa Parlamenti “täzeden çemeleşmek” we Türkmenistan bilen söwda şertnamasyny ýatyrmak isleýär.
Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow, awtoritar lider Saparmyrat Nyýazow ölenden soň, 2007-nji ýylda häkimiýet başyna gelip, özgertme syýasatyny yglan etdi, Günbatar bilen hyzmatdaşlygy dikeltmäge başlady, ýapyk ýurduň içindäki ýagdaýyň gowulaşmagyna halk arasynda umyt döretdi. Şeýle hem, türkmenleriň ykdysadyýetini gowulaşdyryp biljek daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmegi we söwda gatnaşyklaryny giňeltmegi yglan etdi.
Käbir maglumatlara görä, 2007-nji ýylyň ahyrynda Türkmenistana Ýewropanyň importy takmynan 450 million ýewro bolup, Ukrainadan we Eýrandan importdan soň üçünji ýerde durýar.
Gurluşyk we nebit we gaz pudaklarynda Ýewropaly maýadarlar hem bar, ýöne bilermenler munuň gaty çäklidigini we ÝB bilen söwda şertnamasynyň giň mümkinçilikeri açjakdygyny aýdýarlar.
Teswirçiler, Ýewropa Parlamentiniň şertnamany tassyklamakdan ýüz öwürmeginiň we geljekde garalmagynyň ýatyrylmagy baradaky aç-açan ugrunyň türkmen häkimiýetleriniň bu barada oýlanjakdygyna we ikitaraplaýyn ädim ätjekdigine umyt baglaýandyklaryny bellediler.
Üýtgeşik üýtgeşmelere garaşylmasa-da, halkara jemgyýetçiligi hökümete basyş etmegini dowam etdirmeli.
Nýu-Ýorkda ýerleşýän Human Rights Watch (HRW) Adam Hukuklary Guramasynyň Merkezi Aziýa işgäri Mariýa Lisitsyna, Türkmenistanda adam hukuklary ýagdaýyny gowulaşdyrmak diňe bilelikdäki tagallalar arkaly gazanylyp bilner we hyzmatdaş ýurtlar adam hukuklaryna syýasatyň aýrylmaz bölegi hökmünde we islendik gepleşikleriniň iň ýokary derejesinde çynlakaý çemeleşmelidir diýýär.
"Türkmenistanyň halkara hyzmatdaşlary üçin berk ýörelgelere (principled engagement) esaslanýan hyzmatdaşlyk pozisiýasyny berjaý etmeli"- diýýär.
Muňa garamazdan, diňe ÝB-ne agza ýurtlar, ABŞ, Ýaponiýa we Türkmenistanyň beýleki hyzmatdaşlary ÝB düzgünlerini esas hökmünde kabul edip, ugurlaryny olar bilen anyk baglanyşdyrsa ýetip bolar.
Bolgariýada ýerleşýän Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa halkara guramalarynyň umumy beýannamalar bilen däl-de, adam hukuklary ýagdaýyna “yzygiderli” gözegçilik etmegini dowam etdirmelidigine we ýerine ýetirilenleri we durmuşa geçirmek kyn bolan zatlary yzygiderli seljermelidigine ynanýar.
"[Bu ýagdaýda] Türkmenistan bu çagyryşlary çynlakaý hasaplar we belki talaplary ýerine ýetirip başlar" -diýdi.
Ynsan hukuklaryny goraýjy, şeýle hem awtoritar rejim döwründe beýle hünärmenler taýýarlanmandygy sebäpli, halkara hukugy pudagynda ökde goldaw gerek we teklipleriň ýerine ýetirilmegi üçin örän möhüm bolan halkara jemgyýetçiligi bu meselede goldaw berip biler diýip pikir edýär.
NBCA
