Daşarky dünýäden üzňe bolan Türkmenistanda garaşsyz hökümete degişli bolmadyk guramalaryň geljegi uly sorag astyndadyr.

Mundan beýläk döwlet hökümete dahylsyz guramalaryň (HDG) maliýeleşdirmegiň çeşmelerine, işine we emlägine doly gözegçilik eder.

21-nji oktýabrda Türkmenistanyň prezidenti noýabr aýynyň ahyrynda gol çekilenden bir aý soň güýje giren "Jemgyýetçilik birleşikleri barada" täze kanuna gol çekdi. . Garaşsyz guramalaryň ýolbaşçylarynyň pikiriçe, şol pursatdan bäri olar hemişe wekilleriň basyşyna we haýbatlaryna sezewar bolýarlar.

Adalat ministrligi we aňtaw gullugy.

Mundan başga-da, häkimiýetler köpçülikleýin çäreleri, hatda resmi taýdan ygtyýarly bolanlary hem gadagan etdi we habar berişlerine görä jemgyýetçilik guramalarynyň birnäçesini ýatyrdy.

Häzirki wagtda Türkmenistanda 300-e golaý hasaba alnan jemgyýetçilik guramasy we hasaba alynmadyk başlangyç topary bar. Mysal üçin, goňşy Gazagystanda olardan 10 esse köp.

Özüni Türkmenbaşy (Türkmen milletiniň atasy) diýip atlandyrmagy makul bilýän üýtgeşik prezidenti Saparmyrat Nyýazowyň hemişelik awtoritar dolandyryşy astynda Türkmenistan özüni daşarky dünýäden daşlaşdyrýar we jemgyýetçilik birleşikleri baradaky täze kanun bu ugur boýunça ýene bir logiki ädimidir.

Türkmenistanda demokratiýany ýa-da adam hukuklaryny goldaýan jemgyýetçilik guramalary gadagan edilýär, şonuň üçin hemmesi daşky gurşaw, ilatyň dürli toparlary goldaw ýa-da milli azlyklaryň kynçylyklar bilen meşgullanýarlar.

Hünärmenleriň pikiriçe, hökümet tarapyndan gözegçilik edilýän täze kanun diňe Aýallar birleşigini, Ýaşlar bileleşigini we Weteranlar bileleşigini emele getirýän ähli garaşsyz jemgyýetçilik guramalaryny ýok etmek üçin döredildi.

Aýratyn-da raýatlar üçin birleşmek azatlygyny kepillendirýän öňki kanun boýunça döredilen hasaba alynmadyk jemgyýetçilik guramalary has ejizdi. Indi bu guramalaryň emlägi konfiskasiýa edilýär we agzalaryna iki ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýän jemgyýetçilik çärelerini bes etmek tabşyrylýar.

"Olar [döwlet howpsuzlyk işgärleri] meniň öýüme geldiler", Gollandiýanyň ilçihanasynyň grant ilçihanasyna kiçi kir ýuwýan iş ýeri açan, "ähli maglumatlary ýazdylar we bu işi bes etmegimi talap etdiler "- diýip pensionerleriň jemgyýetçilik guramasynyň başlygy aýtdy.

Amerikan guramasy Counterpart Consortium tarapyndan maliýeleşdirilýän ýerli jemgyýetçilik guramalarynyň salgylarynyň sanawy bilen üpjin edilen aktiwistleriň pikiriçe, Adalat ministrliginiň işgärleri agşam we gije inisiatiw toparlaryň agzalarynyň öýlerine we kwartiralaryna baryp gördüler. Aktiwistleriň biri: "Bu aýlawly tapgyryň esasy maksady, jemgyýetçilik işlerine" bikanun "gatnaşandygy üçin jenaýat jogapkärçiligini bilýändikleri barada dil haty almak" -diýdi.

Şeýle hem, jemgyýetçilik guramalary bilen hyzmatdaşlyk etmek isleýändikleri ýüze çykanda birnäçe lukmanyň we mugallymyň işinden boşadylandygyny aýtdy.

Ýurduň iň köne daşky gurşaw guramasy, 1992-nji ýylda ilkinji gezek hasaba alnan “Daşoguz ekologiýa guramasy” täze kanun güýje girenden soň işlemegini bes etdi.

Bu guramany yzarlamak, ýylyň başynda liderlerinden biri Farid Tuhbatullin dildüwşükde aýyplanyp tussag edilende başlandy.

Synçylaryň pikiriçe, Tuhbatulliniň işi diňe syýasydy we tussag edilmeginiň sebäbi Russiýada adam hukuklary konferensiýasyna gatnaşmagydy. Soň bolsa halkara jemgyýetçiliginiň basyşy bilen Tuhbatullin boşadyldy.

Günbatar adam hukuklary guramalary jemgyýetçilik birleşikleri baradaky täze kanuny berk tankytlady we raýat we syýasy hukuklar baradaky umumy kabul edilen kadalary bozýandygyny we Aşgabat tarapyndan gol çekilen birnäçe halkara şertnamalaryna ters gelýändigini aýtdy.

Köp bilermenler we jemgyýetçilik aktiwistleri jemgyýetçilik guramalaryna garşy basyşlaryň Türkmen hökümetiniň 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Prezident Saparmyrat Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygyndan soň güýçlenen ähli başgaça pikirleri ýok etmek kampaniýasynyň bir bölegidigini öňe sürýärler.

Janyna kast etmek üçin esasy guramaçy hökmünde berk höküm çykarylan meşhur oppozisiýa Boris Şyhmyradow bellendi. Gatnaşmakda aýyplanýan beýleki ýokary wezipeli işgärleriň köpüsi gözenegiň aňyrsyna goýuldy.

Nyýazowyň ýaňy-ýakynda aýdyşy ýaly "oppozisiýaçylar düýbünden tertipsiz, sebäbi daşary ýurt gaznalary tarapyndan pul berilýär". Netijede, türkmen häkimiýetleri jemgyýetçilik guramalaryna çynlakaý çemeleşdi.

"Gorkmaň" -diýip, Nyýazow assosiasiýalar baradaky täze kanuny durmuşa geçirmek üçin bellän jogapkär täze döwlet howpsuzlyk ministrine aýtdy. "Adam hukuklaryny we demokratiýamyzy bozýandygymyz barada daşary ýurtlarda näme diýýändiklerini hiç wagt bilmeýärsiňiz. Agyr hereket ediň. "

Munuň ýaly hadysalar gitdigiçe izolirlenen Türkmenistanda jemgyýetçilik guramalarynyň işgärlerine gaty az umyt döredýär.

Aşgabatda ýetginjekler we maýyp çagalar üçin sport jemgyýetini esaslandyryjy, adynyň aýdylmazlygyny isleýän IWPR habar gullugyna, DHG tarapyndan işgärlerine türme bilen haýbat atylansoň soň, guramasynyň hökman ýapyljakdygyny aýtdy.

Onuň pikiriçe, guramanyň häzirki ýagdaýdan çykmagyň ýekeje ýoly bar - sadakalary kabul etmegi bes etmek we täjirçilik esaslaryna geçmek, ýöne bu düýbünden başga bir iş bolar.

Talyplar klubynyň aktiwisti Rustam, kynçylyk çekmezlik üçin doly adyny aýtmady, IWPR-a talyp höwesjeň teatrynyň we KVN-iň ýapylmagy ýaly ähli çäreleri bes etmelidigini aýtdy. Şeýle hem, maşgala agzalaryna DHG işgärleri tarapyndan haýbat atylýandygyny aýtdy.

"Biziň hemmämiz ýygnandyk we islesek, Ýaşlar bileleşigine goşulyp biljekdigimizi aýtdylar, ýöne ol ýerde diňe prezident hakda aýdym aýdýarlar we demonstrasiýa gidýärler" -diýdi.

Ýerli aktiwistleriň pikiriçe, indi ilat jemgyýetçilik guramalary we jemgyýetçilik birleşikleri bilen hyzmatdaşlyk etmekden gaty gorkar we bu Türkmenistan üçin iň agyr netijelere getirer.

Adynyň efirde tutulmagyny islemedik bir jemgyýetçilik guramasynyň işgäri: "Şeýlelik bilen, raýat jemgyýetiniň ösdürip ýetişdiren kiçijik ösümliklerini-de aýak astyna alýarlar" -diýdi. "Başga bir tarapdan, jemgyýetiň yza gaýdýan bölegi bar bolan rejimde has oňaýsyz pozisiýa eýelär".

Ata Myradow, Aşgabatda erkin işleýän journalistiň lakamy.

Saule Muhametrahimowa IWPR Merkezi Aziýa Taslamasynyň Direktory (London) IWPR.