Türkmenistanda aklawçy bolup işlemek diňe bir kyn däl, eýsem howply. Bu howp, esasanam aklawçy öz müşderisine degişlilikde kanunyň bozulandygyny aýan etse, dolandyryş edaralaryndan we howpsuzlyk hyzmatlaryndan gelýär.
Ýaňy-ýakynda Türkmenistanda hukuk talyplarynyň arasynda geçirilen gözlegiň netijesi, olaryň örän az böleginiň hukuk hünäri boýunça işlejekdigi ýüze çykaryldy, bu bolsa ýurduň hukuk ulgamynyň kyn ýagdaýdadygyny tassyklaýar.
Talyplaryň arasynda geçirilen soragnama, soralanlaryň diňe 2 göteriminiň aklawçy bolup işlemek isleýändigini görkezdi. Türkmenistanda, beýleki ýurtlardan tapawutlylykda, bu wezipäniň abraýly hasaplanmaýandygyny görkezýän görkeziji, beýleki hünärler üçin deňeşdiriji san bolup biler. Sowalnama geçirilenleriň arasynda iň özüne çekiji iş, milli howpsuzlyk edaralarynda işlemek, sorag edilenleriň 40 göterimi gyzyklanýar; 30 göterimi kazyýet ulgamynda, 20 göterimi prokuratura we 8 göterimi Içeri işler ministrliginde işlemek isleýär.
Ýerli synçylaryň pikiriçe, munuň esasy sebäplerinden biri, kanunçylyk tejribesine oňaýsyz garaýşyň, Türkmenbaşy ady bilen tanalýan Prezident Saparmyrat Nyýazowyň özi bolmagydyr. Prezidentiň pikiriçe, aklawçylar jemgyýetiň kadaly ýaşamagyna we dolandyryş edaralarynyň kadaly işlemegine päsgelçilik döredýär.
Ýerli analitikleriň pikiriçe, Türkmenbaşynyň halamazlygy, aklawçylaryň hünäri bilen baglanyşykly tussag ýerlerine ýygy-ýygydan baryp, ol ýerde bolup geçýän wakalardan gowy habarly bolmagy bilen baglanyşyklydyr. Adamlaryň näme üçin türmä düşýändigi we ol ýerde näme bolýandygy hakda pikir edýänlerdir. Olaryň arasynda ýokary derejeli wezipeli adamlara garşy kazyýet işlerini yzygiderli korrupsiýada we wezipesinden hyýanatçylykly peýdalanmakda aýyplanýan ýüzlerçe adam yzygiderli arassalanmagyň pidasy boldy.
Aklawçylar birleşiginiň kanun boýunça garaşsyz öz-özüňi dolandyryş guramasydygyna garamazdan, Adalat ministrligi tarapyndan doly gözegçilikde saklanýar. Ministrligiň ýörite bölümi, geňeşiň başlygyny saýlamakdan, hukuk geňeş edaralarynyň başlyklaryny bellemekden we jenaýat we raýat işleriniň geçirilişine gözegçilik etmekden başlap, hukuk hünäriniň ähli ulgamyna gözegçilik edýär.
Dolandyryş edaralary aklawçylaryň tussag ýerlerine girmeginiň öňüni almak üçin köp sanly päsgelçilikleri goýdy. Häzirki wagtda, hatda müşderileriniň işinde-de ol ýere barmak beýle aňsat däl.
Aklawçylaryň hukuklary we derňew astyndaky adamlaryň hukuklary düýpli bozulýar. Mysal üçin, aklawçy öz müşderisi bilen, şaýatlar bilen aýratyn gürleşip bilmeýär, ýöne bu hukuk Jenaýat-prosessual kodeksinde göz öňünde tutulandyr. Aklawçy öz müşderisi bilen duşuşanda, tussaglar edarasynyň işgäri bolmaly. Elbetde, bu jenaýat kanunynyň gödek bozulmagydyr, ýöne şeýle edaralaryň ýolbaşçylary Içeri işler ministrliginiň görkezmelerine boýun bolýarlar.
Aklawçylaryň işine gatyşýan beýleki ýagdaýlar hem bar. Käwagt deslapky derňew edaralary we kazyýet çözüp bolmaýan aklawçylary işden aýyrýar. Prokuratura, Içeri işler ministrliginiň sülçüleri, kazylar we esasanam milli howpsuzlyk edaralarynyň sülçüleri müşderiniň bähbitleriniň kadaly goralmagyny däl-de, olar bilen aklawçylaryň hakyky hyzmatdaşlygyny talap edýärler.
Mundan başga-da, çözüp bolmaýan aklawçyny ýok etmegiň dürli ýollary bar. Iň ýaýran zat, müşderini hyzmatlaryndan ýüz öwürmäge yrmak. Oňa aklawçynyň gowy däldigi, hiç zat edip bilmejekdigi we hemme zada diňe derňewçileriň kömek etjekdigi aýdylýar. Ynandyrmak kömek etmese, has köp wagt aljakdygy we ş.m. göni howplar ulanylýar.
Türkmenistanda aklawçy bolup işlemek diňe bir kyn däl, eýsem howply. Bu howp, esasanam aklawçy öz müşderisine degişlilikde kanunyň bozulandygyny aýan etse, dolandyryş edaralaryndan we howpsuzlyk hyzmatlaryndan gelýär.
Şeýlelik bilen, Balkanabat şäher hukuk geňeş gullugynyň aklawçysy kazyýet oturgujynda oturdy, onuň sumkasyna bir paket geroin goýdular we bir tussaga bikanun neşe geçirmekde aýyplandy. Günäsi, türme administrasiýasynyň nädogry hereketine gahary geldi we kazyýetde bu nädogry işler barada gönüden-göni gürrüň berdi. Indi etmedik jenaýaty üçin azatlykdan mahrum edildi.
Uruş we Parahatçylyk instituty.
