BMG-nyň Adam hukuklary boýunça komissiýasy ýakyn günlerde Ženewada "türkmenleriň" meselesine sereder. Respublikanyň ýolbaşçylaryny adam hukuklaryna hormat goýmak boýunça halkara borçnamalaryny ýerine ýetirmäge höweslendirmek üçin karar kabul edilmegine garaşylýar. Şol bir wagtyň özünde, Türkmenistanyň dürli çeşmelerinden Aşgabadyň BMG komissiýasynyň mejlisine öz garaýşyny habar berýär. “Foks” gepleşigine beren interwýusynda halkara adam hukuklary guramasy Türkmen Helsinki gaznasynyň (THF) başlygy Täjigul Begmedowa:
TB: Türkmenistandaky habarçymyz BMG-nyň Adam hukuklary boýunça komissiýasynyň 60-njy mejlisinde türkmenleriň hukuk goraýjy edaralaryna ýurduň raýatlaryna, esasanam häkimiýetlere rejime biwepalyk edip biljek hasaplaýan adamlaryna gözegçiligi güýçlendirmek barada görkezme berlendigi baradaky maglumatlary tassyklaýar. Türkmen häkimiýetleri üçin adaty bolmadyk bikanun hereketler has agyr görnüşde dowam edýär: S.Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygy bilen baglanyşykly garyndaşlarynyň we tanyşlarynyň telefonlaryny diňlemek we öçürmek, tussag edilenleri görmegi gadagan etmek, dissidentleri we olaryň garyndaşlaryny işden aýyrmak we ş.m.
Respublikanyň ýokary wezipeli çeşmeden alnan maglumata görä, Daşoguz aýallar koloniýasynda üç hatar tikenek sim bilen gurşalan ýapyk kazarma peýda bolupdyr. Bu kazarmanyň ýaşaýjylary hepdede diňe bir gezek gysga gezelenje çykarylýar we koloniýanyň administrasiýasy tussaglaryň ýüzüni görkezmezlik üçin elinden gelenini edýär. Bu tussaglar (rejime biwepalyk etmeklikde aýyplanýanlaryň garyndaşlary) repressiýalar ulanylan, ýurduň ýapyklygy sebäpli ozal habar berilmedik aýallar ýa-da galp jenaýat işlerinde günäkärlenen aýallar bolup biler diýlip çaklanylýar.
Hanym Begmedowa, THF-de Türkmenistanyň ilatynyň arasynda ýagdaý barada düşünje berýän maglumatlar barmy?
TB: Türkmenistanyň hukuk goraýjy we kazyýet ulgamlaryny gurşap alan korrupsiýa, ýol beriji we jezasyzlyk diňe bir ýönekeý raýatlary däl, eýsem hukuk goraýjy edaralaryň işgärlerini hem gozgalaň edýär. edýär. Şol bir çeşme, soňky döwürde 15-20 ýyl iş tejribesi bolan polisiýa işgärleriniň beýle rejime çydap bilmän we hukuk goraýjy ulgamdaky adalatsyzlyk bilen ylalaşman öz işinden çekilýändigini aýtdy. Içeri işler ministrliginiň ýolbaşçylygy olary zor bilen saklamaga synanyşýar. Gidenleriň käbiri bolup geçýän zatlary halka ýetirmek bilen haýbat atýandyklaryny görkezýän subutnamalar bar.
Şahsy söhbetdeşlikde polisiýa işgärleri Nyýazowyň kanuny bozýanlara saýlap jeza berýändigine gaharlandylar. Mysal hökmünde Baş prokuroryň ýegeni G.Atajanowanyň mysaly getirildi. Içeri işler ministrliginiň işgärlerinden biriniň düşündirişi: “G.Atajanowanyň käbir garyndaşlarynyň neşe gaçakçylygyna gatnaşygy we tussag edilmegi baradaky dekabr aýyndaky maglumatlardan soň adamlar, elbetde, bu meseläniň hakyky garalmagyna garaşýardylar we prokuroryň bu işe gatnaşmagynyň derejesi barada köpçülige düşündiriş bolmady, ýöne şu wagta çenli hökümet dymdy. Indi bu işde güman edilýän ýegeni hem jezadan gutulmagy başardy: ilki bilen häkimiýetler ony hiç hili düşündiriş bermezden Owadan-depe tussaglygyndan boşatdylar we soň hiç hili päsgelçiliksiz ýurtdan çykmagyna rugsat berdiler.
Lukmançylyk, bilim we hukuk goraýjy ulgamlarda döredilen ýabany buýruklara köp adam gaharlanýar. Saňa Aşgabatdan başga bir gün alan hatymy okaryn. Ine, şu ýerde ýazylan zatlar. “Ähli derejedäki işgärler hatda raýatlaryň ýazmaça arzalaryny kabul etmek islemeýärler. Dalaşgärleriň tutanýerli talaplaryndan soň, şikaýatyňyz kabul edilse, adatça, olar garalmaýar. Şikaýatlaryňyz bilen olary bombalasaňyz, wezipeli adamlar resmi jogap bilen çäklenýärler. Bu kazyýetleriň kazyýet işlerine doly degişlidir. Kazyýetlerimiz saýlanman, prezident tarapyndan bellenilýär we işden aýrylýar. Bu hem "türkmen demokratiýasynyň öwrediji alamatlaryndan" biridir.
THF entek aýdyňlaşdyrylmadyk signal aldy. Çeşme, ýurduň ýolbaşçylarynyň aýdylmadyk görkezmelerine laýyklykda lukmançylyk işgärleriniň “täze doglan çagalara mätäç däldigimizi habar berýär. Ene-atalar, döwlet, saglygy goraýyş üçin kynçylyklar döredýärler. Bu meseleler döwlet üçin gaty gymmat ”.
Bu ýagdaýda teswirleriň zerurlygy ýok diýip pikir edýärin.
"NV"-niň habarçysy Oraz Saryýew hem öz gezeginde respublikanyň ýolbaşçylarynyň adam hukuklaryny berjaý etmek bilen baglanyşykly dürli halkara guramalarynyň talaplaryny kanagatlandyrmaga we olary ýurda goýbermäge taýýardygyny bildi. Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrligi Syýahatçylyk ministrligi bilen bilelikde eýýäm halkara synçylarynyň daşaljak ýörite ugurlaryny döretdi. Bu ugurlar, taryhy ýerlere we aýry-aýry lukmançylyk, dini we jeza çärelerine baryp görmegi öz içine alýar, bu ýerde adam hukuklarynyň ähli halkara ýörelgelerine laýyk gelýändigini görkezmek üçin eýýäm taýynlyk görülýär.
Şol bir wagtyň özünde, zerur syýahat resminamalarynyň bardygyna garamazdan, dini azlyklaryň bäş wekili Aşgabat-Moskwa uçuşyna taýýarlyk görýän uçardan düşdi. Iýegowa şaýatlarynyň dini birleşiginiň bu wekilleriniň atlary, gelmeýänleriň "gara sanawy" diýlip atlandyryldy. (“NV” we beýleki habar beriş serişdeleri bu ýolagçylaryň atlary şeýle sanawlara girizilen halatynda uçuşdan ozal Türkmenistanyň hukuk goraýjy guramalary tarapyndan ýolagçylary çykarmak praktikasy barada birnäçe gezek habar berdiler). Muňa garamazdan, habarçymyza respublikanyň prezidentiniň administrasiýasyndaky bir çeşmäniň aýdyşy ýaly, bu gezek Saparmyrat Nyýazow Aşgabat howa menzilinde bolup geçen zatlary eşidip, Içeri işler ministrliginiň we ministrligiň ýolbaşçylaryny ýiti tankytlady. Milli howpsuzlyk we beýle "syýahat etmeýän" adamlaryň howa menziline girmezden ozal kesgitlenmelidigini, howa biletlerini satyn alanyňyzda we daşary ýurt diplomatik wekilhanalarynda çykyş wizalaryny almazdan ozal olara gözegçilik etmek. Respublikanyň prezidenti: "Howa menzilinde farsi gurýarsyňyz, Türkmenistany masgara edýärsiňiz" -diýdi.
Mundan başga-da, Oraz Saryýew 7-nji aprelde Aşgabatda S.Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşykda günäkärlenenleriň biriniň garyndaşy Dünýä Mahtimogombedowa garşy bildirýän arzasyna kazyýetiň geçirilendigini habar berdi. NV tarapyndan alnan resminama laýyklykda, talapçy Dünýänyň we üç çagasynyň alty aýdan gowrak wagt bäri görünmändigi sebäpli ýaşaýan ýerini boşatmalydygyny öňe sürýär.
“Foks” gepleşiginde D.Mahtimogombedowanyň işi barada gürleşendigini, şu ýylyň 5-nji martynda öz öýünde polisiýa işgärleri tarapyndan ýenjilendigini ýatladýarys. Soňra polisiýa jaýdan ýüz öwürmek üçin kagyza gol çekmäge mejbur etdi.
"NV"-i gepleşiginiň geçirilmegi boşuna bolmady we birnäçe günbatar diplomatik wekilhanalarynyň wekilleri kazyýete çykmagy başardylar. (Şeýle-de bolsa, iki kazy çalşylan kazyýet mejlisi jurnalistler bolmazdan geçirildi). Netijede kazyýet talapçynyň arzasyny kanagatlandyrdy we aýyplanýana Aşgabatdaky ýaşaýyş ýerini terk etmegi buýurdy.
NV-de bu karary öz içine alýan resminama we zalda bolan we günbatar diplomatik wekilhanalarynyň işgärlerinden biriniň haty, türkmen tarapynyň raýat Makhtimgombedowa garşy alyp barýan işlerine azar hökmünde baha berdi. Diplomat 9-njy aprelde birnäçe Günbatar missiýasynyň Türkmenistanyň Daşary işler ministrligine degişli hat iberendigini öňe sürdi.
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle.
