2004-nji ýylyň 30-njy ýanwary Türkmenistanyň Içeri işler ministrligi gündogar Seýidi şäherindäki ýokary howpsuzlyk düzediş edarasynda üç günlük bidüzgünçiliklere gözegçilik türgenleşigini geçirdi.
Noýabr aýynyň başyndan bäri noýabr aýynda bolup geçen wakalar üçin günäkärlenenleriň garyndaşlaryny yzarlamagyň ikinji tapgyry, rejime biwepalyk etmekde güman edilýän adamlar we dissidentler başlandy. Ýurtdan çykmagy gadagan etmek, öýlerini gözlemek, sorag etmek üçin çagyryş, paýtagtdan göçürmek, haýbat atmak we ýençmek bilen gepleşikler we leksiýalar geçirmek - bu türkmenleriň hukuk goraýjy edaralarynyň repressiw hereketleriniň doly däl sanawy.
Aşgabatdan ygtybarly çeşme Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasyna häzirki wagtda BMG Adam Hukuklary Geňeşiniň hünärmenleriniň we Halkara Gyzyl Haç guramasynyň wekilleriniň ýakyn wagtda boljak sapary üçin ýurtda bir hili “işjeň” taýýarlygyň dowam edýändigini barada myş-myşlar ýaýrady diýip aýtdy.
Ýaňy-ýakynda, IWC başlygynyň Türkmenistana saparyndan ozal we sapary wagtynda, käbir habarlara görä häkimiýetler "kyn" tussaglary köşeşdirmek üçin iýmitlendirýän bolsa, indi tussag edilen ýerlerde tussaglar jeza kameralarynda tussaglykda saklanýar we urlup-ýenjilen adamlaryň ýagdaýlaryny we saglyk ýagdaýy barada hiç kime aýtmazlyk talap edilýär. Bu habarlar dürli türkmen türmelerinden garaşsyz geldi.
Häkimiýetler şu wagta çenli ýokanç kesellerden ejir çekýänleriň sany baradaky maglumatlary gizleýär. AIDS, inçekesel, gepatit we beýleki keseller we olary göterýänler. Tussaglaryň özleri üçin islenilmeýän netijeler bolmazdan, ýokary guramalara şikaýat etmek we şikaýat etmek mümkinçiligi barmy ýa-da garawullar, tussaglara adamkärçiliksiz çemeleşýän türme işgärleri jogapkärçilige çekildimi ýa-da ýokdugy barada maglumat ýok.
THF tarapyndan alnan iň soňky habara görä, Tejen tussaghanasynda garawul gözegçileri tussaglary suwdan doldurylan plastik çüýşeler bilen ýenjipdir. Mysal üçin, 3.1 belgini belli bir Artyk, 3.8 belgisi Eldar, 2.7 belgisi Penji dolandyrýar. Maglumata görä, bu gözegçiler tussaglary türmelerde bolup geçýän zatlar hakda gürleşmezlige, zor bilen boýun almaga, özüni günäkärlemäge we Nyýazow rejimine ömürlik gulluk kasamyny bermäge mejbur etmek üçin tussaglaryň ýenjilmegine gözegçilik edýärler.
Häkimiýetleriň türmelerdäki tussaglardaky hakyky ýagdaýy barada maglumatyň jeza çäresine baryp ýetmeginiň öňüni almak üçin türkmen tussaglaryny agyr ýenjilmegine we adamkärçiliksiz çemeleşýändikleri barada aladaly habarlar bar. Geljekdäki gynamalardan we ýenjilmelerden gorkup, tussaglara halkara hünärmenleri bilen aragatnaşygy saklamaga gadagan etmek barada öňünden duýduryş berilýär. Habarçymyz "şeýle bolan halatynda türkmen häkimiýetleri türme edaralaryna baryp görmegi başarsalar, halkara komissiýasynyň agzalarynyň öňünde ýykylmazlyk üçin kyn tussaglary berkitmek kararyna geldi" diýip hasaplaýar.
Käbir maglumatlara görä, öň uzak möhletli azatlykdan mahrum edilen B. Şyhmyradow, G.Jumaýew, I. Iklymow we birnäçe tussag 2004-nji ýylyň ýanwar aýynyň ahyrynda tussag edilen ýerinden näbelli tarapa alyndy. Olaryň tussag edilen ýeri hatda hukuk goraýjy edaralaryň işgärlerindenem gizlin saklanýar. Ýokarda agzalan tussaglaryň garyndaşlary hiç hili maglumat almaýarlar.
Bilýänleriň habar berşi ýaly, bu Nyýazowyň BMG-nyň 60-njy mejlisiniň açylyş dabarasynyň öňüsyrasynda halkara adam hukuklary guramalary bilen hyzmatdaşlyk etmek islegine öýkünmek guramasy bilen baglanyşykly. Bu mejlisde Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly ýagdaýa ýene bir gezek garamak meýilleşdirilýär. Şol bir wagtyň özünde, türkmen häkimiýetleri rejimi adatdan daşary ýagdaýlardan goramak üçin ähli çäreleri görýärler.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
