Bu dawa fransuz diplomaty Henri Tomassini, ÝHHG halkara guramasynyň wekili Benýamin Morronyň, Günbatar ýurtlarynyň jurnalistleri: Iňlis raýatlary Stýuart Nikolas Hug, Lýusi Aş – BBC, fransuz "Galaxe-Presse"-den Katrin Bertiller şeýle hem, Azatlyk radiosynyň ("Azatlyk") Türkmen bölüminiň erkin habarçysy O. Myradowa we birnäçe ýerli raýat aktiwistleri we olaryň garyndaşlary içalyçylyk etmekde aýyplandy.
Biz bir tarapy ýa-da beýleki tarapy goramagy öz üstümize almaýarys, diňe resmi türkmenleriň hasabatlaryny we beýleki çeşmelerden gelýän habarlary ulanyp, ýagdaýa manyly taýdan düşünmek isleýäris.
“Türkmenistan we Interpol tarapyndan gözlenýän Watan dönükleri bilen jenaýat gatnaşyklaryny ýüze çykarmak üçin amaly çäreleriň barşynda N.Hanamow, H. Orazow, S. Yklymow, A. Kulyýew, A. Hajyýew we T. Begmedowa - 25-nji noýabrda bolan terrorçylykly hüjümi guraýjylar, şeýle hem agyr ykdysady jenaýatlar edendigi, Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy, 35 ýaşly öňki geografiýa mugallymyň, häzirki wagtda işsiz we kezzapçylykda aýyplanýandygy hem kesgitlendi. Gözlenýän A.Hajyýewiň dogany Sapardurdy Hajyýew we uýasy Ogulsapar Myradowa bilen duşuşandan soň Annagurban Amanglyjew Türkmenistanda bidüzgünçilik işlerini guramak we ilatyň arasynda nägilelik döretmek üçin töhmetçilikli maglumatlary ýygnamak bilen baglanyşykly jenaýat işine gatnaşdy”.
Bu sözlerden dessine Azatlyk radiosynyň (Azatlyk radiosynyň türkmen gullugy) jurnalistleri türkmen oppozisiýasynyň käbir agzalary bilen söhbetdeşlik geçirdi.
“Watan” JSH-iň lideri H. Orazowyň sözlerine görä: “Agzalan adamlary tanamaýaryn we türkmen häkimiýetleri başgaça subut etse jogap bermäge taýyn. Men Ýewropa ýurtlarynyň birinde ýaşaýaryn we Ýewropada päsgelçiliksiz gezýärin we Interpol meni gözlemeýär. “
A. Kulyýew (Erkinlikden soň nemes mejbury zähmet lageri) hem tussag edilenleri tanamakdan, şeýle hem Interpolyň gözleýändigini düýbünden inkär edýär. Şol bir wagtyň özünde A.Kulyýew sözüniň üstüni ýetirdi: “Türkmenistanyň ol ýerde esassyz tussag edilen şeýle watançylary bilen tanyşmak mertebedir”.
“Watan” JSH-nyň agzasy Hajyýew A.: “Hiç-hili interpol meni gözlänok, eýsem, türkmen tarapy halkara ülňülerine laýyklykda kazyýet işini gurnamaga taýyn bolsa, men öz aklawçylarym bilen türkmen adalatynyň öňünde çykyş etmäge taýyn. Nyýazowa ýazan açyk hatlarymda gaýtalap aýdan zatlarym”.
Mesele türkmen tarapynyň diňe bir Hajyýewiň aklawçylaryny Türkmenistanda görmek islemän, onuň özüni-de görmek islemeýär. Başga sözler bilen aýdylanda, Nyýazowa goşmaça kelle agyry gerek däl, sebäbi Bolgariýada A.Hajyýew we Begmedowa T. Türkmenistanyň häkimiýetlerine garşy kazyýet işleriniň hemmesinde ýeňiş gazandy. Begmedowa T. Azatlyk bilen söhbetdeşlikde türkmen aktiwistleri bilen Donetskde (Ukraina) we Warşawada (Polşa) adam hukuklary seminarlaryna gatnaşýandygyny tassyklady. Donetskiň “Memorial” guramasynyň başlygy A.Bukalow Azatlyk radiosyna Türkmenistanyň hukuk goraýjy aktiwistleriniň hem gatnaşan adam hukuklary boýunça seminarlaryny yzygiderli geçirýändigini aýtdy. Adam hukuklary boýunça Polşanyň Helsinki gaznasynyň başlygy Adam Pyrek Milli howpsuzlyk ministriniň aýdanlaryny "hakykata laýyk däl" diýip atlandyrdy.
Türkmenistanyň resmi metbugatynyň çykyşlarynda ajaýyp bir söz bar: "... şondan soň A. Amanglyjow daşary ýurt ýörite hyzmatlary we garşydaş merkezler tarapyndan amala aşyrylýan maksatlar üçin ulanylýar." * Şeýle-de bolsa, bu sözleriň eýesi türkmen ministri haýsy daşary ýurt ýörite gullugynyň sorag astyndadygyny görkezmeýär.
Mundan başga-da, resmi iş ýa-da bir zat sebäpli ministr Fransiýada we Beýik Britaniýada haýsy ýörite hyzmatlaryň bardygyny asla bilmeýär. Üç sosnada ýitip, atlarda aňsatlyk bilen bulaşýar. Şol bir wagtyň özünde, Fransiýanyň Daşary işler ministrliginiň resmi wekilleri, şeýle hem ÝHHG, türkmen häkimiýetleriniň öz işgärlerine bildirýän aýyplamalaryny ret etdi.
“Gizlin surata düşürmek üçin ýörite enjamlar bilen enjamlanan A. Amanglyjowyň pikirine görä, ýolbaşçylary üçin gyzykly bolup biljek ähli zady surata düşürýär. Şeýlelik bilen, Teke bazaryndaky söwdagärler topary nägile adamlaryň ýygnanmagyna sebäp bolýar. Mundan başga-da, tussaglaryň saklanýan ýerlerini, harby we hukuk goraýjy edaralaryň binalaryny surata düşürmäge synanyşýar. Emma muňa garamazdan, muny edip bilmeýär ". * (Bu soňky sözlemi ýadyňyzda saklaň! .. - A.K.)
Indi esasy zat hakda. Hökümete ýakyn çeşmeleriň habar bermegine görä söwda şertnamasyny baglaşmak üçin Aşgabada baryp gören Ýewropa Parlamentiniň agzalaryna gizlin zatlaryň käbir suratlary görkezildi. Sorag ýüze çykýar: haýsylary? Milli howpsuzlyk ministrliginiň özi: "Şeýle-de bolsa, ol (A.Amanglyjow - A.K.) üstünlik gazanyp bilmedi" -diýdi. Tussaglaryň saklanýan ýerleriniň binalary, harby we hukuk goraýjy edaralaryň binalary barmy? Aşgabadyň merkezinde ýerleşýän Içeri işler ministrligi, Milli howpsuzlyk ministrligi, Goranmak ministrligi gizlin zatlarmy?
Fransiýanyň Içeri işler ministrliginiň Pariždäki, Şotlandiýa Ýard, Londonda MI6, Lenglidäki Merkezi aňtaw gullugy, Waşingtondaky Pentagon, Guantanamo aýlagyndaky türme, Abu Graýb, Deňizçiniň sessizligi, bütin dünýä teleýaýlymlarynda her gün şuňa meňzeş desgalar bilen Türkmenistandakyny deňeşdirilende manysyz görkezilýärmi?
Bir başgasy. Bir raýat A. Amanglyjow hakykatdanam Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň, Içeri işler ministrliginiň, Goranmak ministrliginiň gizlin harby desgalaryna aralaşan bolsa, “kimiň kömegi bilen?” diýen sorag ýüze çykýar. Hakykatdanam şol bir ministrlikleriň işgärleriniň kömegi bilenmi? Hakykat, häzirki wagtda uniwersitetiň we adaty institutlaryň öňünde hem ýaragly garawullar bar we ýörite resminamalar we geçelgeler bolmazdan bu ýol doly ýapyk bolan bu bölümleriň administratiw binalaryny agzamazdan, pasportsyz gidip bilmersiňiz. Onda, bu ýagdaýda Aşyrmuhammedowyň gol astyndakylardan ýa-da beýleki hukuk goraýjy edaralardan Amanglyjowa kim kömek etdi? General Aşyrmuhammedow näme üçin başlygyna bu barada habar bermäge howlukmaýar? Hawa, döwletiň syrlaryny goramaga çagyrylan gol astyndakylar şeýle aç-açan hakykaty - gözlegçiniň “mukaddes ýerlere” aralaşmagyny sypdyrdylar.
"Milli howpsuzlyk ministriniň habaryny jemläp, Saparmyrat Nyýazow degişli guramalara derňewi aç-açan we aýdyň etmegi dowam etdirmegi tabşyrdy". *
Şeýle-de bolsa, üç hepdeden gowrak wagt geçdi, ýöne aç-açanlyk ýa-da mahabat barada gürrüň ýok. Nyýazowyň ýurtdan kowuljakdygyny aýdyp, içalyçylykda aýyplanýan fransuz diplomaty we ÝHHG-nyň wekili, iş ýerinde “içalyçylyk işlerini” dowam etdirmek bilen, resmi türkmen häkimiýetleriniň dymmagy geň zatmy?
Şol bir wagtyň özünde, 7-nji iýulda "Serhetsiz jurnalistler" guramasy "Galaxe-Presse" jurnalistleri bilen Fransiýada Türkmenistanyň ilçihanasynyň binasynyň golaýynda piket geçirdi. Guramanyň başlygy Anabel Arki "Azatlyk" radiosynyň Türkmen bölümine: "Ilçihananyň birinji sekretary demonstrantlara gitmek we ähli soraglaryna jogap bermek niýetini iki gezek tassyklady" -diýdi. Ýöne 7-nji iýulda irden türkmen ilçihanasynyň işgärleri ilçihananyň binasynda gulplandylar we diňe bir sorag bilen gyzyklanýan bilesigeliji fransuz jurnalistlerine gapy açmak islemediler: bu nägilelige näme sebäp boldy? Kimdir biri kaşaň durmuşda ýaşamakdan bizar boldy we öz kellesinde içaly isledi: gowy we üýtgeşik?
Demonstrantlar Amanglyjowyň we Myradowanyň afişalaryny we suratlaryny göterip, “Türkmenistanyň azatlygy” barada aýdym aýtdylar, ýöne ilçi üçin taýýarlanan soraglar howada galdy. Belki, türkmen ýolbaşçylarynda ýerlikli soraglara jogap berjek adam ýokdur? ..
* Türkmenistanyň Döwlet habarlar gullugyndan (TDH)
Ata Kişi, garaşsyz jurnalist.
Agzybirlik.
