Söz azatlygy, erkin metbugat we maglumat azatlygy.
ÝHHG-nyň ýyllyk adam ölçegleri borçnamalaryna syn. 2005-nji ýylyň 21-nji sentýabry. Iş sessiýasy 4 ÝHHG sebitindäki köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň ýagdaýy we döwlet we döwlete dahylsyz aktýorlaryň metbugat azatlygyny ösdürmekde tutýan orny; Söz azatlygy, erkin metbugat we maglumat azatlygy
Jenap Moderator, sag boluň
Geçen ýyl ABŞ-nyň Halkara Dini Erkinlik Kanunyna laýyklykda "aýratyn alada döredýän ýurt" hökmünde hasaba alynmazlyk üçin türkmen häkimiýetleri, gynansak-da, ýurduň dini ynanjyna görä harby gullukdan boýun gaçyrýanlara garşy alyp barýan syýasatynda oňyn üýtgeşmeleri görkezmeýän birnäçe çäräni gördi.
Dini azlyklaryň hasaba alnan we hasaba alynmadyk birleşiklerini yzarlamak we kowmak dowam edýär. Türkmen raýatlarynyň din azatlygy hukugyny goramak üçin Türkmenistanyň öňki müftüsi Nasrullah ibn Ibadulah 22 ýyl azatlykdan mahrum edildi.
Ynançlaryny parahatçylykly beýan etmek hukugyny ulanmaga synanyşan adamlary yzarlamak dowam edýär. Ýörişe gatnaşmak üçin Nyýazowa ýazmaça ýüz tutman Türkmenistanyň abraýly adamlaryndan biri Gurbandurdy Durdygulyýew psihiatrik keselhanada tussag edildi. Ol: "Biz prezidentiň we hökümetiň syýasaty bilen ylalaşmaýandygymyzy bildirmek isleýän parahatçylykly demonstrasiýa geçirmek isleýäris, şeýle hem bar bolan kemçilikleri dogry düzetmegini isleýäris" -diýdi.
Söz azatlygy hukugyny goramak üçin 79 ýaşly front esgeri, ýazyjy Rahym Esenow keselhanada tussag edildi we KNB zyndana taşlandy. Rahym Esenowyň giýewisi Igor Kaprielow "kontrabanda" aýyplamasy bilen kazyýet tarapyndan bäş ýyl azatlykdan mahrum edildi. Esenowyň dosty, Azatlyk radiosynda işleýän jurnalist Aşyrguly Baýryýew hem tussag edildi. Baýryýew tussag edilenden gysga wagt soň ogly we aýaly işden kowuldy. Halkara jemgyýetçiliginiň basyşy sebäpli Rahym Esenow we Aşyrguly Baýryýew tussaglykdan boşadyldy. Muňa garamazdan, olara Aşgabatdan gitmek gadagan; garşysyna bildirilýän aýyplamalar entek ýatyrylmady.
Birnäçe ýyl bäri ýurtda metbugat azatlygy berk basylýar. Ýerli köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň hemmesi döwletiň gözegçiliginde. Häkimiýetler alternatiw maglumat çeşmelerine elýeterliligi kesmäge gönükdirilen birnäçe çäräni gördüler. Şeýlelikde, 2002-nji ýylda ýurt rus dilindäki gazetlere abuna ýazylmagyny gadagan etdi. 2004-nji ýylyň iýulynda Türkmenistan Russiýanyň Maýak radiostansiýasynyň ýurtda ýaýlymyny gadagan etdi. Ýurtdaky ähli internet hyzmatlaryny döwlet monopolisti - "Turkmentelekom" kompaniýasy üpjün edýär. Häkimiýetler "islenmeýän" maglumatlary ýerleşdirýän web sahypalaryna girmegi yzygiderli petikleýärler we bu sahypalara girýänleri gorkuzýandyklary mälim. Hatda döwlet eýeçiligindäki internet üpjünçisiniň hyzmatlaryna girmek köpler üçin elýeterli däl - bu gaty gymmat. 2002-nji ýylda Aşgabatdaky az sanly internet kafe ýapyldy. ABŞ hökümeti, Türkmenistanyň dört şäherinde "Amerikan burçlary" diýilýän ýerde birnäçe internete giriş nokadynyň açylmagyny maliýeleşdirdi, ýöne adamlar olaryň ulanylyşynyň häkimiýetler tarapyndan berk gözegçilikde saklanýandygyna ynanýarlar.
Azatlyk radiosynyň Türkmen bölümi häzirki wagtda Türkmenistanda galan az sanly alternatiw çeşmeleriň biridir. Ýaramaz maglumatlaryň halkara jemgyýetçiliginiň dykgatyna ýetmeginiň öňüni almak üçin häkimiýetler azatlyk radiosy bilen hyzmatdaşlyk edýänleriň garyndaşlaryny tussag etmek, haýbat atmak, şol sanda ölüm, urmak we yzarlamak bilen gorkuzdy. Muhammet we Şanazar Berdiýew, Halmyrat Gylyçdurdyýew we gyzy şeýle yzarlamalara sezewar edildi. 2004-nji ýylyň iýulynda Saparmyrat Öwezberdiýew hökümetiň güýçli basyşy sebäpli ýurtdan çykmaga mejbur boldy. N.Gerasimow hakda-da edil şonuň ýaly aýdyp bolar. Azatlyk radiosy üçin söhbetdeşlik berýän dissidentleriň telefonlarynyň öçürilmegi seýrek däl. Mysal üçin, 2004-nji ýylyň 5-nji noýabrynda Mary sebitinden Jumadurdy Öwezowyň el telefony kesildi. 2005-nji ýylyň fewral aýynda Russiýanyň RIA-Nowosti habar gullugynyň habarçysy Wiktor Panow Aşgabatda tussag edildi. Maglumata görä, 12-nji martda Russiýa deportasiýa edilipdi.
Daşary ýurtly jurnalistler, suratçylar we adam hukuklary guramalarynyň synçylary ygtybarly maglumat ýygnamagynyň öňüni almak üçin köplenç ýurda girmek, wiza almak gadagan edilýär. Käbir daşary ýurt habar beriş serişdeleri akkreditasiýa almakda ýa-da gaýtadan bermekde kynçylyk çekdiler. Türkmenistandaky daşary ýurt habar beriş serişdeleriniň habarçylary jurnalistik akkreditasiýasyny ýitirmezlik we häkimiýetleriň ýazgarmazlygy üçin öz beýanatlarynda gaty seresap bolmalydyrlar. Daşary ýurt habar beriş serişdeleri bilen işleýän türkmen jurnalistleriniň köpüsi howpsuzlyk maksady bilen lakam ulanmaga mejbur bolýarlar.
Üns bereniňiz üçin sag boluň.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
