ABŞ-nyň kazyýeti Türkmenbaşynyň hökümetine milliard dollardan gowrak ýa-da ýyllyk türkmen eksportynyň üçden bir bölegi üçin kazyýet işi açdy. Aşgabat eýýäm günbatar kompaniýalary bilen kazyýet işine öwrenişdi, ýöne häzirki kazyýet işiniň mukdary öň görlüp-eşidilmedik derejede. Amerikan Lybra International Holding Group Corp Türkmenistanyň Oba hojalygy ministrligini Kolumbiýa sebtiniň federal kazyýetinde suda berdi. Arzaçynyň pikiriçe, ministrlik 1992-nji ýylda iki şekeri gaýtadan işleýän zawod üçin enjamlar we tehnologiýalar bilen üpjün etmek baradaky şertnamalar boýunça bergisi sebäpli ýüze çykdy.
Türkmenistan hyzmatlaryň bir bölegini pagta bilen tölemeli boldular, ýöne beýle bolmady.
Lybra pagta söwdagärleriniň iň esasy halkara merkezi bolan Liwerpul pagta birleşigine ýüzlendi. (Global pagta satuwlarynyň we satyn almalarynyň 60% -den gowragy LHA tarapyndan kesgitlenen söwda düzgünlerine esaslanýar.) Şeýle-de bolsa, olar bu talaby göz öňünde tutmadylar, sebäbi birleşigiň öňki kararyny ýerine ýetirmänligi sebäpli Türkmenistan LHA-dan çykaryldy. Netijede, Lybra ABŞ-nyň Döwlet departamenti Türkmenistany hökümet gurluşlaryna şikaýat etdi we Amerikan kazyýetinde iş gozgady. Talabyň mukdary 1 153 196 280,000 dollar, şol sanda 1 milliard dollar jerime tölemeli.
Ýeri gelende aýtsak, ýaňy-ýakynda, 2003-nji ýylda Türkiýäniň Tar-tek-san firmasy Aşgabatda hökümete 14,5 million dollar jerime salmak we Türkmenistanyň döwlet emlägini elinden almak hukugyny aldy. Bu ýagdaýda, pagta arassalamak üçin şertnama boýunça borçnamalaryň ýerine ýetirilmezligi barada boldy. Netijede, Türkmenistanyň Ankaradaky ilçihanasynyň we Stambuldaky konsullygynyň hasaplary tussag edildi we Aşgabat karzy üzmeli boldy.
Amerikan kompaniýasynyň peýdasyna kazyýet karary kabul edilen halatynda, türkmen hökümeti has-da dawa-jenjeli ýagdaýa düşer, sebäbi bu ýerde ýüz (!) Has uly mukdarda hasaplaryň tussag edilmegi barada gürleşip bileris.
Düýn Türkmeniň Daşary işler ministrligi we Türkmenistanyň Moskwadaky ilçihanasy NG-ne düşündiriş bermekden ýüz öwürdi.
Iň uly Amerikan firmalarynyň köpüsi häzirki wagtda Türkmenistanda işleýär. Mysal üçin, Amerikan howa ýollary, Bell Hellicopter - Textron, Boeing, Katerpillar, General Electric, Halliburton, ITT, Mobil Oil, Motorola, Sikorski Aircraft, Ford Motors Corporation. Iň uly korporasiýalar, bilşiňiz ýaly awtoritar rejimli ýurtlarda (esasanam Ýakyn Gündogarda) işlemekde uly tejribä eýe. Olaryň pozisiýasy, amallaryň gutarmagy we jedelleriň, şol sanda tölegleriň çözülmegi bilen baglanyşykly ähli meseleleriň çözülýän iň ýokary derejeli eşelonlaryna girmäge mümkinçilik berýär. Bilermenleriň pikiriçe, köplenç şeýle kärhanalaryň geňeşçileri ýerli elitanyň wekilleri. Amerikaly diplomatlaryň biriniň NG-ä düşündirişi ýaly, 90-njy ýyllaryň ortalarynda ABŞ-nyň kiçi we orta kärhanalary bu ýurtdaky töwekgelçilikleriň ep-esli ýokarlanmagy bilen baglanyşykly Türkmenistany tutuşlygyna terk etdi.
Waşington bu ýurtda söwda etmek üçin bar bolan şertler Türkmenistany birnäçe gezek tankytlady. Ýakynda ABŞ-nyň Döwlet departamenti "Türkmenistan hökümetiniň ýurtdaky maýa goýum ýagdaýyny gowulandyrmak baradaky hereketleri onuň beýanatlaryna we kabul edilen kanunlara laýyk gelmeýär" -diýdi.
Ýuliýa Petrowskaýa, Iwan Groşkow.
"Nezawisimaýa gazeta"
