Halkara Helsinki Adam Hukuklary Federasiýasy (HAHF) 2001-nji ýylda Türkmenistanyň paýtagty Aşgabady täzelemek meýilnamasynyň başlamagyndan soň Türkmenistanda "emläk hukuklarynyň giňden bozulmagy" barada alada bildirdi.
Halkara Helsinki federasiýasy ÝHHG (Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy) sebitindäki 42 Helsinki komitetine wekilçilik edýär. Helsinki komitetleri Ýewropada, Demirgazyk Amerikada we Merkezi Aziýada adam hukuklaryny goramakda hyzmatdaşlyk edýär, 1975-nji ýyldaky Helsinki jemleýji kanunynyň adam hukuklary we beýleki halkara adam hukuklary standartlarynyň berjaý edilişine gözegçilik edýär.
Aşakda Halkara Helsinki Adam Hukuklary Federasiýasynyň metbugat beýanatynyň teksti bar:
Wena, 2004-nji ýylyň 16-njy iýuly. Halkara Helsinki Adam Hukuklary Federasiýasy (HAHF), Türkmenistanda emläk hukuklarynyň giňden bozulmagy, şol sanda Aşgabadyň golaýyndaky Köşi obasynda jaýlaryň ýykylmagy bilen gyzyklanýar.
Aşgabat şäherçesiniň golaýyndaky Köşiniň on köçesindäki 100 öýde ýaşaýan 900 töweregi ýaşaýjynyň öýlerinden çykarylýandygy habar berildi. Ýene 400 jaýyň ýykylmagy meýilleşdirilýär. Ýaşaýjylar muňa garşy çykdylar, käbir aýallar Russiýanyň ilçihanasy bilen habarlaşmaga synanyşdylar, tussag edildiler we pikirlerini aç-açan aýtmazlyk barada duýduryş berildi. 2-nji iýulda 70 töweregi aýal Köşiniň esasy köçesine ýygnandy. Topar gysga wagtyň içinde märekä haýbat atyp, dargatmaga synanyşan polisiýa bilen gurşaldy. Olaryň käbiri birnäçe sagatlap tussag edildi.
HAHF tarapyndan alnan ygtybarly maglumata görä, hususy jaýlaryň eýeleri göçürilende hökümetden hiç hili kompensasiýa we "ekwiwalent" jaý almaýarlar. Kadadan çykma hökmünde, göçürilen adamlar bazar bahasyndan pes we ekwiwalent emläk satyn almaga rugsat bermeýän resmi emläk bahasy esasynda hasaplanan iň az mukdarda pul alýarlar. Köşiden gelen käbir maşgalalara Aşgabadyň demirgazygyndaky çöllük Çoganlyda ýer bölekleri teklip edildi. Emma şeýle "teklibi" diňe Köşiniň ýerli halky alyp biler. Galanlary öz hasabyna öňki ýaşaýan ýerlerine dolanmaga mejbur bolýarlar.
Berzeňgi, Gökdepe, Bäherden, Gypjak, Wanow we Firýüzedäki jaýlaryň eýeleri mejbury göçürmek üçin dalaşgärleriň sanawynda indiki bolmakdan gorkýandyklaryny aýdýarlar.
Halkara Helsinki federasiýasy, esasanam 2001-nji ýyldan bäri, Türkmenistanyň paýtagty Aşgabadyň durkuny täzelemek meýilnamasy başlaly bäri türkmen raýatlarynyň emläk hukuklarynyň bozulandygy baradaky habarlary almagyny dowam etdirýär. Bu meýilnama köp sanly hususy jaýyň, käte şäheriň tutuş etraplaryny ýykmagy göz öňünde tutýardy. Bu meýilnama boýunça göçürilen maşgalalara ne ýeterlik maliýe öwezini dolmak, ne-de ýeterlik ekwiwalent jaý teklip edilmedi. Mundan başga-da, jaý eýelerine we kärendeçilerine gysga bir wagtyň içinde, köplenç bir hepdeden hem az wagt içinde göçürme habarnamalary berildi.
Ynsan hukuklaryny goraýjy "Memorial" guramasynyň habaryna görä, 2003-nji ýylda Türkmenbaşy şäherinden 10 km uzaklykda ýerleşýän bir obada türkmen raýatlaryny öýlerinden bikanun göçürmek amala aşyryldy. Düz öýler ýykyldy we 500-den gowrak ýaşaýjy, esasan etniki gazaklar emläklerini ýitirdi. Habar berlişine görä, bu çäre Prezident Nyýazowyň göni buýrugy bilen alnypdyr. Takmynan 90 garaž ýykyldy. Ýykylan emlägiň eýelerinden hiç biri kompensasiýa ýa-da şoňa meňzeş jaý almady.
HAHF, türkmen döwleti tarapyndan bikanun ele salynmak we hususy emläkleri ýok etmek syýasatyna meňzeýän bu tejribäni ýazgarýar, bu köpçülikleýin işsizlikden, aýlyk haklary we sebitdäki ýagdaýyň yzygiderli ýaramazlaşmagy, tölegsiz töleglerden ejir çekýän türkmen raýatlarynyň eýýäm agyr ykdysady ýagdaýyny hasam erbetleşdirýär.
Waşington faýly.
