“EurasiaNet”-iň habaryna görä, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy (ÝHHG) tarapyndan şu hepde Warşawada geçirilen adam hukuklary ýygnagyna gatnaşmaga synanyşýan iki türkmen aktiwistine, Türkmenistan olaryň gatnaşmagyna nägilelik bildirenden soň ýüz öwürdi. ÝHHG-nyň adam hukuklary baradaky dürli şertnamalaryň ýerine ýetirilişini öwrenýän üç basgançakly ýygnak, 30-njy sentýabrda başlandy. “Watan” hereketiniň başlygy, öňünden hasaba alnan Annadurdy Hajyýew we şol ýerde bellige alynmaga synanyşan Respublikan partiýanyň başlygy Nurmuhammet Hanamowyň ýygnaga girişi gadagan edildi.
Günbatar diplomatlary bu karara ÝHHG-nyň sekretarýatynyň ýygnagynyň tertibini bozandygy üçin nägilelik bildirdi we 1992-nji ýylda baglaşylan şertnama laýyklykda döwletleriň jemgyýetçilik guramalarynyň wekilleriniň diňe terrorçylyk hereketlerinde zorluga çagyrylan ýa-da ýüz tutan halatynda gatnaşmagyna garşy çykyp biljekdigini aýtdy. Türkmenistanyň resmileri bosgunlaryň jenaýat bilen baglanyşyklydygyny aýtdylar, ýöne aýyplamalaryny subut edip bilmediler, sebäbi Hajyýewe bosgun statusyny beren ÝB-ne agza Bolgariýa, Interpol habarnamalary arkaly Türkmen häkimiýetleriniň aktiwisti ekstradisiýa etmek haýyşlaryny iki gezek ret etdi. Mundan başga-da, ÝB-niň başga bir agzasy Awstriýa Hanamowa gaçybatalga berdi, şeýle hem ÝB agzasy Polşanyň häkimiýetleri - bu türkmen aktiwistlerine Warşawa ýygnagyna gatnaşmak üçin ýurda girmäge rugsat berdi. Iki aktiwistiň bu çärä gatnaşmagyna rugsat bermäge hukugy bolan ÝHHG-nyň Baş sekretary Gazagystan, bu meseläni ÝHHG-nyň Hemişelik Geňeşiniň mejlisinde 2010-njy ýylyň iýulynda kabul edilen karara salgylanyp, ÝHHG-nyň Baş sekretary bilen bu meseläni gozgady.
Iki ýarym günden soň ABŞ, ÝB, Kanada, Norwegiýa we Şweýsariýa garşy çykandan soň, ÝHHG-nyň Baş sekretary Mark Perrin de Brişambo Türkmenistan bilen maslahatlaşandan soň ahyrsoňy Hajyýewiň kabul edilmegi üçin rugsat alyp bildi. Emma Wenada sürgünde ýaşaýan Hanamow kabul edilmedi. Aktiwistleriň ikisi-de Wenadaky ÝHHG-nyň syn konferensiýasynyň indiki tapgyryna gatnaşmak üçin ýüz tutmak kararyna geldi. Resmi däl ýagdaýda Gazagystanyň wekiliýeti bosgunlykdaky iki türkmene sammit üçin noýabr aýynyň ahyrynda Astana gitjek bolsalar, kynçylyklara duçar bolup biljekdigini aýtdy. Resmi däl ýagdaýda Gazagystanyň diplomatlaryndan gapma-garşy habarlar gelip, ilki aktiwistlere howpsuzlygyny üpjün edip bilmejekdiklerini, soň bolsa bir hadysanyň öňüni almak üçin Gazagystanda ýörite howpsuzlyk çäreleri görmelidigini aýtdy.
Gazagystan Türkmenistanyň Astanadaky sammite gatnaşmazlyk we türkmen aktiwistlerine ýygnaga gatnaşmaga rugsat berilse gutarnykly resminamalara gol çekmezlik bilen haýbat atýandygyny habar berdi. ÝHHG sammitine garşylygy bilen Türkmenistan daşary ýurtdaky tankytçylaryna has köp üns berdi. Öz gezeginde Gazagystan, ÝHHG-nyň jemgyýetçilik guramalary bilen baglanyşykly köpden bäri dowam edip gelýän tejribesine laýyklykda adaty karary kabul etmekden ýüz öwürmek bilen, käbir döwletler tarapyndan tankyt edilmeýän jemgyýetçilik guramalaryny Günbatar wekiliýetleriniň has güýçli goldawy bilen üpjün etdi.
Türkmenistan 2005-nji ýyldan bäri ÝHHG-nyň adam hukuklary ýygnaklaryny boýkot (ykdysady söweş) etdi we Türkmenistanyň bölünen ýerini boş goýup, wekil ibermegi bes etdi. Mundan ozal Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň administrasiýasy dürli özgertmeleriň içerde we daşary ýurtlarda şeýle garaşsyz jemgyýetçilik guramalaryna has çydamlylyga sebäp bolup biljekdigine umyt edipdi, ýöne gynansak-da, türkmen häkimiýetleri döwlet tarapyndan gözegçilik edilmeýän jemgyýetçilik işini henizem ykrar etmeýärler.
Mundan başga-da, Warşawa wakasynyň tassyklaýşy ýaly, türkmen häkimiýetleri öz raýatlarynyň we bosgunlaryň öz ýurtlarynda we daşary ýurtlardaky islendik başgaça pikirini basyp ýatyrmaga synanyşýarlar. Milli howpsuzlyk ministrliginiň 19 ýyllygyna bagyşlanan hökümet ýygnagynda Prezident Berdimuhammedow aňtaw işgärlerini diňe bir terrorçylyga we neşe gaçakçylygy bilen çäklenmän, eýsem dünýewi döwlet we jemgyýetimiziň agzybirligini we jebisligini bozmaga synanyşýan dürli görnüşli pikirlere, hususan-da, “demokratik, kanuny taýdan töhmet atýanlar” bilen göreşmäge çagyrdy"-diýip, türkmen hökümetiniň resmi web sahypasy döwlet baştutanynyň çykyşyna salgylanyp aýtdy.
www.soros.org Türkmenistandan gelen habarlara hepdelik syn.
