Ýerli jemgyýetçilik aktiwistleri we adam hukuklary aktiwistleri häkimiýetleriň öz isleglerini görkezmegini we türkmen-amerikan gepleşiklerine gatnaşmagyna rugsat berilmegini isleýärler.
13-16-njy iýunda Türkmenistan bilen ABŞ-nyň arasynda ilkinji ikitaraplaýyn geňeşmeler Aşgabatda geçirildi. Gepleşiklere Amerikanyň hökümet wekiliýetine Günorta we Merkezi Aziýa işleri býurosyndan ABŞ-nyň Döwlet sekretarynyň kömekçisi Robert Bleýk ýolbaşçylyk etdi.
ABŞ-nyň Aşgabatdaky ilçihanasynyň metbugat beýanatyna görä, geňeşmeler Owganystandaky ileri tutulýan ugurlar, howpsuzlyk hyzmatdaşlygy, ykdysadyýet, energiýa we adam hukuklary ýaly ikitaraplaýyn gatnaşyklaryň ähli ugurlaryna gönükdirilendir.
Ýurduň içindäki we daşyndaky synçylar, ýerli aktiwistleriň kömek edip biljek Günbatar bilen hukuklar we demokratiýa meselesini ara alyp maslahatlaşmakda häkimiýetleriň has ýiti bolmalydygyny aýtdy.
Aşgabatly bir türkmen žurnalisti: "Meseläni aç-açan ara alyp maslahatlaşmak bilen adam hukuklary ýagdaýy gowulaşyp biler" -diýdi. "Ýöne häkimiýetler entek beýle ýygnaklara gatnaşmak islemeýärler."
Ol hökümeti, maý aýynyň ahyrynda, Fransiýa Respublikasynyň Daşary işler ministrliginiň Adam hukuklary boýunça komissary Fransua Zimere tarapyndan Türkmenistana eden saparynda soňky ýalňyşlyklary gaýtalamazlyga çagyrýar, ýerli aktiwistleriň ýokary wezipeli adam bilen aragatnaşyk saklamagynyň öňüni almak üçin “öňüni alyş çäreleri” geçirildi.
Adamsy birnäçe ýyl türmede oturan bir aýal, özüne görä, esaslandyrylan aýyplamalar bilen şeýle delileriň bolandygyny tassyklady.
"(Şol günler) aktiwistleriň köpüsňniň aragatnaşyklary kesildi we howpsuzlyk işgärleri islemeýän maglumatlaryň syzmazlygy üçin tussaglaryň ýakyn garyndaşlarynyň öýleriniň ýanynda nobatçylyk edýärdi".
Aşgabatdaky bir synçy žurnalistleriň we adam hukuklaryny goraýjylaryň Fransua Ziemere hukuk bozulmalary bilen baglanyşykly birnäçe maglumatlary bermek isleýändigini aýtdy. Soňra, Fransiýanyň "France Internationale" radiosyna beren interwýusynda jenap Zimere iki syýasy tussag, olaryň maşgalalary we aklawçylary bilen duşuşmak üçin ýüz öwrülendigini gynanç bilen aýtdy.
Fransiýada ýerleşýän “Merkezi Aziýada Adam Hukuklary” Birleşiginiň prezidenti Nadežda Ataýewa: "Berdimuhammedow oňaýsyz soraglardan gaça durýar, bu aýdyň. Türmeden boşatmaga eglişik etmekden gaz satmak meselesinde eglişik etmek has aňsat. Häzirlikçe türkmen aktiwistleriniň we synçylarynyň beýle gepleşiklere şübhelenmek üçin gaty köp sebäbi bar.”
Aşgabatda hasaba alynmadyk bir guramanyň aktiwisti, ýerli jemgyýetçilik ýolbaşçylarynyň we žurnalistleriň şular ýaly gepleşiklere gatnaşmagynyň jemgyýetçilik seslenmesine eýe boljakdygyny we häkimiýetleriň özlerine “oňyn netijeleri” getirjekdigini aýtdy.
Bu, Berdimuhammedow üçin şu aýda Brýusselde boljak saparyndan öň möhümdir, çeşmäniň aýtmagyna görä, türkmen lideriniň wadalaryny ýerine ýetirmekde "ösüşi görkezmeli".
Berdimuhammedow 2007-nji ýylda häkimiýet başyna gelende, liberallaşdyrmak we demokratik özgertmeler ugruny yglan edip başlady. Birnäçe ädim ätdi, mysal üçin internete girişi giňeltdi, bilim özgertmesini amala aşyrdy, köp partiýaly ulgam yglan etdi, emma ýurtda hukuklar we azatlyklar henizem çäklidir, garaşsyz metbugat ýok, dissidentleriň gara sanawy galýar, aktiwistler syýasy sebäplere görä tussag edilen žurnalistler türmelerde kynçylyk çekýärler, hakykatdanam garaşsyz jemgyýetçilik guramalarynyň işi gadagan.
“Ol näme üçin gorkýar? Türkmenistanda demokratiýanyň alamatynyň ýokdugyny hemmeler bilýär, şonuň üçin has batyrgaý başlamagyň wagty geldi, iň bolmanda synanyşsyn” - diýdi aktiwist.
Ýurduň gündogaryndaky sebit merkezi Lepabdan hasaba alynmadyk başlangyç toparynyň başga bir lideri: “Gepleşige gatnaşmak bilen häkimiýetleri tankytlamak bilen däl-de, eýsem dogry çözgütler hödürlemek arkaly goldaw berip bilerdik. Galyberse-de, Türkmenistanda jemgyýetçilik guramalarynyň potensialy az däl. Adamlaryň kärlerini, tejribelerini, işlemek isleglerini göz öňünde tutsaň" diýdi.
Bosgunlykdaky türkmen adam hukuklary aktiwisti Täjigül Begmedowa ýerli aktiwistleriň türkmen-amerikan gepleşiklerine gatnaşmagynyň "iň az ähtimallygyny" görkezýär, ýöne bu ýagdaý ýüze çyksa, mesele ölü nokatdan gozganar.
Begmedowa: "Olaryň [häkimiýetleriň] köp işi bolar" - diýdi. "Ýüzlerçe şikaýat dörär, häzirki wagtda ähmiýet berilmeýär ýa-da häkimiýetler belli sebäplere görä seretmekden ýüz öwürýär."
IWPR
