Maý aýynyň ortalarynda, Türkmen döwlet telewideniýesi dokma ministriniň işinden aýrylandygyny habar berdi. Şeýle habarlar her hepde diýen ýaly işgärleri arassalamakdan çykmaýan ýurtda ýüze çykýar. Käbir bilermenler, hemişelik işgärleriň gysylmagynyň Türkmenistanda durnuksyzlyga sebäp bolup biljekdigini duýdurýarlar.
Türkmenistan dünýäde esasan tebigy gaz eksportçysy hökmünde tanalýar, ýöne energiýa çeşmelerini çykaryp başlamazdan ozal esasy eksport pagta boldy. Türkmenistan henizem nepis dokma önümleri, esasanam haly önümleri bilen baglanyşykly. Şonuň üçin dokma senagaty ministriniň işden aýrylmagy synçylaryň aýratyn ünsüni özüne çekdi. Ministr Dörtguly Aýdogdyýewi işden aýyrmak bilen, Nyýazow adaty bir adama masgaraçylyk däbini ýerine ýetirdi. Döwlet telewideniýesi 16-njy maýda geçirilen ministrler kabinetiniň ýygnagyny ýaýlyma berdi, şol döwürde türkmen lideri Aýdogdyýewi başarnyksyz we parahor diýip masgaralady. Nyýazow: "Zalymlygy bes etmegi we dogry ýoldan gitmek, pudagyň meselelerini üns bilen öwrenmek üçin oňa birnäçe gezek duýduryş berdim" -diýdi. "Erbet tarapy, bu pudak barada hiç zat bilmeýänligi we umuman ykdysadyýetde doly nadan adam."
Nyýazow hakykatdanam ministriň hünär häsiýetlerinden lapykeç bolan bolsa, diňe özi günäkär bolardy. Nyýazowyň döreden uly göwrümli şahsyýet kultynyň möhüm elementi döwlet işgärleriniň yzygiderli aýlanmagydyr. Agdogdyýewiň kellesi egninden uçmazyndan birnäçe gün öň, Nyýazow bäş ýyl töweregi wagt içinde Merkezi bankyň bäşinji başlygyny işinden aýyrdy. Mesele, takmynan 15 ýyl dowam eden tolgunyşyklardan soň, ýurda ýolbaşçylyk edip biljek hünärli adamlar galmady diýen ýaly.
“Nyýazowyň durnuksyzlaşdyrýan işgärler syýasatynyň netijeleri görnüp dur. Hökümet töwereklerinde habarly kararlaryň kabul edilmeginiň öňüni alýan gorky ýagdaýy bar. Ýurtda tejribeli hünärmenler ýok diýen ýaly "-diýip Açyk jemgyýet institutynyň türkmen taslamasynyň ýolbaşçysy Erika Dali aýtdy. [“EurasiaNet” OSI-iň howandarlygynda hem öndürilýär.]
Dali sözüniň üstüni şeýle ýetirdi: "Sebitde adamlar iň ýokary güýçlere girmek üçin uly para alýarlar we Türkmenistanda ýakyn wagtda işden çykarylmagyndan, kemsidilmeginden, emläkden mahrum edilmeginden we tussag edilmeginden gorkup, muňa razy bolmak islemeýärler".
Ýagdaý hasam erbetleşer. Nyýazowyň totalitar endikleri bilim we saglygy goraýyş ulgamlarynyň ýok edilmegine sebäp boldy. Hökmany bilim dokuz ýyla çenli azaldyldy we mekdeplerde esasy okuw kömegi Ruhnama, türkmenleriň durmuş ýörelgelerini beýan edýän we çaklamalara görä Nyýazow tarapyndan ýazylan. Şeýle hem, türkmen lideri daşary ýurtda ýokary bilim almak isleýän talyplaryň we raýatlaryň daşarky dünýä bilen aragatnaşyk saklamagyny çäklendirip, rus dilinde okatmagy azaltdy. Saglygy goraýyş pudagynda türkmenbaşy ýa-da türkmenleriň atasy diýlip tanalýan Nyýazow Aşgabadyň daşyndaky hassahanalaryň we klinikalaryň köpüsini ýapmagy buýurdy we birnäçe müň şepagat uýasyny we lukmany işinden boşatdy, olaryň ýerine hünärsiz harby gulluga gelenler çagyryldy. Bu hereketleriň netijesinde, türkmen liderleriniň indiki nesli hatda häzirki nesilden has bilimli we has sagdyn bolup biler.
22-nji maýda Nyýazowyň işgärler syýasaty Türkmen taslamasy tarapyndan gurnalan "Açyk forumda" ara alnyp maslahatlaşyldy. Duşuşykda çykyş edenler Moskwada ýerleşýän “Memorial” adam hukuklary merkeziniň wekili Witaliý Ponomarew we sürgün edilen Türkmen adam hukuklary inisiatiwasynyň başlygy Farid Tuhbatullin, ökde hökümet işgärleriniň ýetmezçiligi bilen gönüden-göni baglanyşykly Türkmenistanda ýüze çykýan durnuksyzlyk barada alada bildirdiler.
Bularyň hemmesi Nyýazow dirikä dowam eder, şahsyýet kultynyň kömegi bilen ýurt durnukly ýaly görünýär. Şeýle-de bolsa, Niyýazow ölende ýa-da näme üçindir despotizmi gutaranda Türkmenistan bulam-bujarlyga çümüp biler. Forumda çykyş edenleriň aýtmagyna görä, onuň gitmegi netijesinde güýç boşlugy dörediler, syýasy dowamlylygyň başlangyç mehanizminiň ýoklugy ýüze çykar. Ponomarew, "häzirki wagtda 1990-njy ýyllarda tejribesi bolan hökümetde prezidentden başga hiç kim ýok" -diýdi.
Ýöne käbir zehinli syýasatçy bir ýerde garaşsa-da, hiç hili mirasdarlyk düzgüni ýok we ýurtda güýç däl-de, beýni däl-de, iri süňkli adamy ýeňer ýaly güýç ugrunda güýçli göreş başlar. Tuhbatullin: "Nyýazowyň halaýanlarynyň hiç biri-de häkimiýeti öz eline alyp bilmez" -diýdi.
Nyýazowyň işgärler syýasatynyň weýran ediji häsiýetine ünsi çeken Dali, Birleşen Milletler Guramasynyň 17-nji maýda çap edilen adam hukuklary hasabatyny mysal hökmünde getirdi. Türkmenistanda aýal-gyzlara çemeleşilmegi meselesi. Aşgabat, hökümetde beýle hünärmenleriň ýokdugy sebäpli türkmen hökümetine wekilçilik etmek üçin BMG mejlisine aýal hukuklary boýunça hünärmenleri ibermekden ýüz öwürdi.
Soňky ýyllarda Nyýazowyň saglygy her dürli çaklamalara öwrüldi. Nemes lukmanlarynyň tutuş bir toparyny bejermegi talap edýän ýürek keseliniň bardygy barada myş-myşlar ýaýrady. Şeýle-de bolsa, rejimiň ýapyk tebigaty sebäpli, saglyk ýagdaýy baradaky maglumatlary özbaşdak barlamaga mümkinçilik ýok. 15-nji maýda Türkmen döwlet telewideniýesi Nyýazowyň türkmen we nemes hünärmenleriniň toparynyň kömegi bilen her ýyl lukmançylyk synagyndan geçýändigini habar berdi. Hasabatda "Lukmanlar barlagdan soň abraýly lideriň saglygynyň gaty gowudygyny aýtdylar" -diýip aýdylýar.
“Halkara jemgyýetçiligi, türkmen ýolbaşçylaryndaky krizisiň öňüni alyp bilmeýär. Nyýazow, halkara basyşyna garşy durmak bilen, ýurdy daşarky medeni faktorlaryň täsirinden goramak üçin ähli zady edýär. Mundan başga-da, daşary ýurtly hünärmenler durnuksyzlygyň we adatdan daşary ýagdaý meýilnamalarynyň öňüni almak üçin strategiýalary işläp düzmegi kynlaşdyrýan ýurda girmek üçin rugsat alyp bilmeýärler” diýip Ponomarew aýtdy.
“Ýewraziýanet”
