30-njy awgustda Halkara zorlukly ýitirimleriň pidalary güni, “Olary diri görkeziň!” Adam hukuklary kampaniýasy "Türkmenistanda zor bilen ýitirim bolmak bes edilmeli!" atly beýannama berdi we bu wagşyçylykly tejribäniň derrew bes edilmegini isledi.
“2002-nji ýyldan bäri Türkmenistanda ýüzlerçe adam zorlukly ýitirim boldy. Kampaniýa 120-den gowrak pidanyň sanawyny düzdi, şolardan azyndan 27-si tussaglykda öldi. Zor bilen ýitirim bolan we tussaglykda ölenleriň hakyky sany şübhesiz has köp "-diýip beýannamada aýdylýar.
Zor bilen ýitirim bolmak meselesi häzirki wagtda has ýitileşýär, sebäbi bu sanawa giren 14 adamyň türme möhleti gutarýar ýa-da 2019-2020-nji ýyllarda eýýäm gutardy, ýöne geljekdäki ykbaly adam hukuklaryny goraýjylary aladalandyrýar. Raýat aktiwisti Gulgeldi Annanyýazow 2019-njy ýylyň mart aýynda 11 ýyl azatlykdan mahrum edildi, ýöne türmeden içerki sürgün edilen ýere - ýurduň uzak sebitine geçirildi we häzirki wagtda agyr şertlerde ýaşaýar. Ynsan hukuklaryny goraýjylar ýakyn wagtda boşadylmagy meýilleşdirilýän tussaglaryň galp aýyplamalar bilen täze türme tussaglygyna höküm edilmek howpunyň ýokarydygyny bellediler.
“Türkmen häkimiýetleri ençeme ýyl bäri ýitirim bolmak meselesindäki halkara basyşlaryna düşnüksiz wadalar we doly däl maglumatlar bilen jogap berdiler we hakyky ädim ätmekden saklandylar. 2018-nji ýylda ÝHHG, BMG we ÝB ýaly halkara basyşlary ýokarlandy we netijede käbir oňyn netijeleri berdi. 2018-nji ýylyň ýazynda we tomsunda Türkmen häkimiýetleri meşhur Owadan Depe türmesinde aragatnaşyk saklamaýan on gowrak tussagyň maşgalasyna baryp görmegine rugsat bermek karar berdi, BMG-nyň mejbury ýitirim bolmak boýunça iş toparynyň bu ýurda ilkinji sapar gelmek mümkinçiligini ara alyp maslahatlaşmak isleýändiklerini aç-açan mälim etdi we bu BMG-nyň durmuşa geçirýän wakalary baradaky maslahatlary halkara basyşy"-diýdi.
“Şeýle-de bolsa, 2018-nji ýylyň sentýabr aýyndan bäri bu öňegidişlik üýtgedi: ýumşak diplomatik gepleşik jemgyýetçilik basyşynyň ornuny tutdy we Türkmen hökümeti öz ugruny ýene bir gezek berkitdi. BMG Adam Hukuklary Geňeşi bilen bu ýurda ilkinji saparyň bolup biljekdigi baradaky gepleşik birden bes edildi, häkimiýetler täze haýyşlara jogap bermegi bes etdiler we mejbury ýitirim bolmaklar we degişli meseleler boýunça UPR teklipleriniň iş meýilnamalaryna girizilmedi. Şeýle hem, [azatlykdan mahrum etmek möhleti] gutaran tussaglaryň boşadylmagynyň “howpsuzlyk sebäpli” ýatyrylyp bilinjekdigi mälim edildi.
"Öňküler ýaly, häkimiýetler ýitirim bolanlar baradaky maglumatlary maşgalalaryna, türkmen jemgyýetine we halkara jemgyýetçiligine mälim etmeýär, hökümetara guramalaryň degişli kararlaryny ýerine ýetirmeýär we adam hukuklarynyň gödek bozulmagyny duruzmak üçin möhüm çäreleri görmeýär, tersine halkara guramalary bilen peýdasyz "gepleşiklere" öýkünýär"- diýip, Kampaniýanyň beýanynda aýdylýar.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar häzirki döwürde Türkmenistana halkara basyşynyň möhümdigine ynanýarlar. Halkara jemgyýetçiligi, türkmen häkimiýetlerinden zor bilen ýitirim bolmak tejribesini bes etmegini, Owadan-Depe ýaly ähli türmelere halkara synçylaryna rugsat berilmegini, tussag edilenlere maşgalalarynyň baryp görmegine, lukmançylyk we hukuk kömegine rugsat berilmegini we zor bilen ýitirim bolmak we gynamalar babatynda halkara adam hukuklary standartlaryny berjaý etmegini talap etmeli.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar: "Türkmenistanyň hökümetine güýçli, yzygiderli we köptaraplaýyn basyş täzelenmeli we degişli halkara guramalar, şol sanda Birleşen Milletler Guramasy, ÝHHG we gyzyklanýan döwletleriň arasynda utgaşdyrylmaly" ykrar edýärler. "Türkmenistanyň hökümeti bu adamlaryň diridigine jedelsiz subutnamalar bermeli!"
"Gundogar" terjimesi
