Ýakynda Türkmenistanyň ýolbaşçylary BMG we ÝHHG ýaly abraýly halkara guramalarynyň berk tankytlaryny diňlemäge mejbur boldy. Bütindünýä jemgyýetçiliginiň resmi Aşgabatdan düýpgöter üýtgeşmeleri talap edýän meseleleriniň biri, bu jemgyýetçilik guramalarynyň ýurtda hasaba alynmagyny we işlemegini aňsatlaşdyrmakdyr. Şu ýylyň iýun aýynda ÝHHG-nyň wekiliýetiniň respublikadaky sapary wagtynda Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow daşary ýurt diplomatlaryna jemgyýetçilik guramalarynyň işi üçin adaty şertleriň dörediljekdigine ynandyrdy. Şeýle-de bolsa, Aşgabatdan gelen soňky habarlar Türkmenbaşynyň bu sözlerini ret edýär.
Meşhur türkmen oppozisiýa syýasatçysy Parahat Yklymowyň NV habar gullugyna habar berşi ýaly, “Internetli dünýä” hökümete degişli bolmadyk guramanyň birnäçe agzasy we 1979-njy ýylda doglan Aşgabat kompýuter klubynyň başlygy Döwlet Nyýazdurdyýew tussag edildi.
PY: Birnäçe sebäp bar. Klub MNB-iň gözegçiliginden düýbünden daşdady. Ol ýerde ýaşlar köpdi. Olar, esasan, kompýuteriň özüni özleşdirdiler, oýnadylar. Meniň bilşime görä, halkara kompýuter oýunlaryna gatnaşmak üçin daşary ýurda gitmegi meýilleşdirdiler. Klub 2003-nji ýylda hususy klub hökmünde açyldy. Ýigitler bankdan karz aldylar, monitor, programma üpjünçiligi satyn aldylar, özleri erbet däl we bu iş bilen meşgullandylar. Olara maddy peýdalar getirdi. Klub gymmat däldi, hatda mekdep okuwçysy hem kompýuter ulanyp bilýärdi.
Parahat Yklymowyň aýdyşy ýaly “Internetli dünýä” hökümete degişli bolmadyk jemgyýetçilik guramasy barada:
PY: Ýigitler Adalat ministrligine jemgyýetçilik guramasyny bellige almak üçin ýüz tutdular. Ýaşlary kompýuter öwrenmäge çekmegiň ýollaryny tapmaga synanyşdylar. Aşgabat kompýuter kluby esas, oýun programmalary bilen üpjün etdi we bilşime görä jemgyýetçilik guramalary bilen bilelikdäki işler barada şertnama meýilleşdirdiler. Bu guramanyň köp agzasy tussag edildi. Eýýäm birnäçe adamyň takyk adyny tutup bolar. Köpüsi gynaldy, köpüsi maşgalasy bilen äkidildi. Emma bu adaty bir zat. Bir adamy däl, tutuş maşgalany alýarlar we adam boýun alýança maşgala boşadylmaýar. Adamyň özi günäkärlenýär we köp ýyllap türmä basylýar. Tutulan bu adamlaryň maşgala agzalary maňa ýüz tutdylar.
Parahat Yklymowyň maglumatlary, häzirki wagtda Türkmenistanyň daşynda ýerleşýän "Internetli dünýä" jemgyýetçilik guramasyny esaslandyryjylaryň biri Wiktor Belýaýew hem tassyklady. NV habar gullugyna beýleki iki esaslandyryjy, telekeçi Mamur Ataýew we diş lukmany Seýran Mämmedowyň tussag edilendigini aýtdy. Wiktor Belýaýewyň pikiriçe, 2004-nji ýylyň 17-nji iýunyndan soň, ýagny jemgyýetçilik guramasyny bellige almak üçin resmi ýüztutmadan bäri, türkmen howpsuzlyk gulluklary öz agzalaryna "Internetli dünýä " işini bes etmegi birnäçe gezek teklip etdiler we jenaýat işini gozgajakdyklary barada haýbat atdylar. Indi döwlet howpsuzlyk edaralary bu howplaryň hakykatyny tassykladylar.
Parahat Yklymowyň pikiriçe, tussag edilen kompýuter alymlarynyň hemmesi kanuna laýyklykda serhetden bikanun geçmäge synanyşanlykda aýyplanýar. Türkmen oppozisiýasynyň pikiriçe, halkara kompýuter olimpiadasyna gatnaşmak niýeti şeýle synanyşyk hökmünde kabul edildi.
Şunuň bilen baglylykda, Russiýanyň adam hukuklary merkeziniň “Memorial” guramasynyň aktiwisti Nikolaý Mitrohin Aşgabatdaky kompýuter merkeziniň we “Internetli dünýä” jemgyýetçilik guramasynyň agzalarynyň tussag edilmegi baradaky maglumatlaryň geň däldigini, sebäbi Türkmenistanyň häkimiýetleriniň her birinde mümkin bolan ýol, ýurduň ilaty bilen daşarky dünýäniň arasynda aragatnaşyk gurmak mümkinçiligine päsgelçilik döredýär. Şol sanda - kompýuter aragatnaşygy hem.
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle
