Gynamalaryň öňüni almak we oňa garşy göreşmegiň usullary.

ÝHHG-nyň ýyllyk adam ölçeg borçnamalaryna syn. 2005-nji ýylyň 22-nji sentýabry Iş sessiýasy 6 Gynamalaryň öňüni almak we oňa garşy göreş usullary.

Jenap Moderator, sag boluň

Türkmenistan, Raýat we Syýasy Hukuklar baradaky Halkara Bileleşige, BMG-nyň Gynamalara we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da kemsidiji çemeleşme ýa-da jeza garşy konwensiýasyna, BMG-nyň aýal-gyzlara garşy diskriminasiýanyň ähli görnüşlerini ýok etmek baradaky konwensiýasyna gatnaşyjy döwlet. Jyns taýdan kemsitmegiň ähli görnüşlerini ýok etmek baradaky konwensiýa, şeýle hem BMG-nyň Çaga hukuklary baradaky konwensiýasy we başgalar.

Bilşiňiz ýaly, Gynamalara garşy Konwensiýa laýyklykda, “agyr ýa-da ejir çekýän, fiziki ýa-da akyl taýdan islendik adama özünden ýa-da üçünji şahsdan maglumat almak ýa-da boýun almak üçin bilkastlaýyn edilen islendik hereket, ... gorkuzmak ýa-da üçünji adamy zorlamak” gynamalar hasaplanýar. Şeýle-de bolsa, hiç hili aýratyn ýagdaý ýa-da adatdan daşary ýagdaý gynamalary aklap bilmez.

Türkmenistanda gynamalaryň öňüni almak we oňa garşy göreşmek usullaryny işläp düzmek üçin hakyky suraty bilmeli. Bu şeýle bir zat. 2005-nji ýylyň 10-njy iýulynda S.Nyýazow, ähli teleýaýlymlarda efire berilýän Ministrler Kabinetiniň mejlisinde çykyş edip, türkmeniň türmelerinde ýagdaýdan habarlydygyny görkezdi. Ol "hemme zadyň ol ýerde satyn alynýandygyny we satylýandygyny ... aýal-gyzlaryň zorlanýandygyny... tussaglara goşmaça iýmit bilen iýmitlenýändiklerini" aýtdy. Ol ýerden gelýän käbir habarlara görä türmelerde buýruk bilen adam öldürilmegi hem amala aşyrylýar. Biziň bilşimize görä, şu wagta çenli Türkmenistanda beýle jenaýat üçin hiç kim çynlakaý jogapkärçilige çekilmedi we netijede adalatsyz sudlardan soň türme tussaglygyna höküm etmek, polisiýa we MNB işgärleri tarapyndan gynamalar we ýowuz daraşmalar dowam edýär. Synçylarymyz, aýyplama bilen razylaşmaýan ýa-da rejime biwepalyk etmeýänler tarapyndan türmelerde uly we adamkärçiliksiz çemeleşmegiň köplenç başdan geçirilýändigini habar berýärler. Türmelerde we koloniýalarda şular ýaly tussaglara (ýerli derejede “aýratyn” diýilýär) jeza berilmegini kesgitlän kazyýet diňlenişiginden soň, ýaňsylaýan garaýyş ulanylýar. Munuň düýp manysy, “ýörite” tussaglar bilen baglanyşykly administrasiýa bilen hyzmatdaşlykda tussaglaryň yzygiderli esassyz saýlanmagydyr. Maksady: has berk rejime geçirilmeli we ahyrky netijede azatlykdan mahrum etmek möhletini uzaltmak üçin iş kesilen adamy içerki düzgünleri bozmaga mejbur etmek.

Birnäçe mysal. Hökümetiň garşydaşy diýlip çak edilýän tussag Geldi Kärizowyň garyndaşy sentýabryň başynda türme başlygynyň sözlerini şeýle gürrüň berýär: "Kärizowy ýokary howpsuzlyk türmesine ibermek üçin elimden gelenini ederin." Synçylar, beýle garaýşyň paýtagtyň ýolbaşçylary tarapyndan "aýratyn" tussaglary azatlykdan mahrum edilen ýerlerde has uzak saklamaga gyzyklanma bildirýändigini aýdýarlar. Ýene bir mysal, derňelýänlere zulum edilmegi. Atamyrat Mawyýew "meýletin boýun alma" diýilýän zada gol çekmekden ýüz öwürdi we garyndaşlarynyň bigünädigini öňe sürdi, soňky ýyllarda ösen tejribä görä günäkärlenýär. Ogly Merdan Mawyýewden boýun aldyrmak we maglumat almak üçin howpsuzlyk güýçleriniň ony ýenjendigi we oglunyň öňünde kakasyny kemsidýändigi aýdylýar. Soragdan gaýdyp gelen Merdan öz janyna kast etdi. Wyždan tussagy Muhammetguly Aýmyradow henizem azatlykdan mahrum edilen ýerlerde. Mundan başga-da, 2004-nji ýylyň ýazynda aýratyn agyr şertler bilen häsiýetlendirilýän Türkmenbaşydaki iň ýokary howpsuzlyk türmesine ýene üç ýyl gaýtaryldy.

Adam hukuklary guramalary günäkärlenýänleriň köpüsiniň 2002-nji ýylyň noýabr aýynda ygtybarly subutnamalaryny aldy, wakalar suddan öňki tussaglykda gynamalara we kemsitmelere sezewar edildi. Nädogry çemeleşmeler bilen baglanyşykly derňewler bolmady; şu wagta çenli adam hukuklarynyň bozulmagy üçin hiç kim jogapkärçilik çekmedi. Bu tussaglaryň hemmesi daşarky dünýä bilen aragatnaşykdan we garyndaşlary, aklawçylar we garaşsyz guramalar bilen aragatnaşykdan mahrum.

Häkimiýetleriň şeýle garaýşynyň diňe noýabr aýynda bolup geçen ýagdaýlarda däl, eýsem başga-da köp adamlarda bellenendigini bellemelidiris Türkmenistanyň häkimiýetler tarapyndan raýatlaryna rehimsiz, adamkärçiliksiz we kemsidiji çemeleşmeler hakda köp şaýatlar bar. Maglumata görä, köpüsi häkimiýetler tarapyndan berk gözegçilik astynda. Köp halatlarda dissidentleriň garyndaşlary we dostlary, adam hukuklaryny goraýjy aktiwistler we dissidentler repressiýa sezewar edildi - her dürli ýanama, esassyz tussag edilmek we işden boşatmak. Müňlerçe dissident we olaryň garyndaşlary ýurduň daşyndan syýahat etmek gadagan edilenleriň "gara sanawyna" girdi.

Türkmenleriň uzak wagtlap islenmezligi MKKK-nyň wekillerine ýurda girmegine rugsat berýän bu häkimiýetler, türkmenleriň jeza çäresindäki ýagdaýyň ýagdaýyny gynandyryjy hasaplamaga esas berýär. Gözegçiligiň netijelerini elektron metbugatda tapyp boljak azatlykdan mahrum edilen ýerlerde wagtal-wagtal çap edýäris. Şeýle-de bolsa, tussaglara adamkärçiliksiz, rehimsiz çemeleşilmegi sebäpli ölenler barada hökümetiň hiç hili jogaby ýok. Ýurduň görlüp-eşidilmedik ýakynlygy we häkimiýetleriň çydamly bolmak islemezligi bilen, şeýle habarlaryň dogrulygyny barlamak mümkin däl, diňe bize gelýän maglumatlary ýaýradyp bileris.

ÝHHG-a gatnaşýan ýurt hökmünde Türkmenistan gynamalaryň we beýleki rehimsizleriň ulanylmagyny gadagan edýän "adam ölçegi" çäginde guramanyň öňünde kabul etdi, ÝHHG-nyň adamkärçiliksiz ýa-da mertebäni kemsidýän çemeleşme ýa-da jeza borçnamalary ýerine ýetirmäge borçly.

Gynamalaryň ulanylmagynyň öňüni almak çäreleri barada: uzak möhletleýin tejribe, Türkmenistanyň gynamalar we adamkärçiliksiz çemeleşmeler baradaky ähli habarlara üns bermeýändigini, öz ygtyýarlyklarynda ýa-da täsir çäginde adam hukuklaryny goramak islemeýändigini ýa-da edip bilmejekdigini görkezýär. Şonuň üçin biziň ýurdumyzda adam hukuklarynyň durmuşa geçirilmegi we goralmagy üçin köpçülikleýin jogapkärçiligi halkara jemgyýetçiligi çekmeli.

THF, köp ýyllap ýok bolandan soň, resmi türkmen wekiliýetiniň wekiliniň ÝHHG-nyň adam ölçegi boýunça ýygnagyna ahyrsoňy gatnaşýandygyny kanagatlanma bilen belleýär. Çydamlylyga umyt baglaýarys we bilelikdäki gepleşiklere taýýar. Gynamalaryň ulanylmagynyň öňüni almak üçin Türkmenistan hökümetini çagyrýarys:

· raýatlaryň hukuk goraýjy edaralar tarapyndan sütemden goralmagyny üpjün etmek;

· Halkara Gyzyl Haç komitetine we beýleki garaşsyz synçylara tussaglara elýeterlilik bermek;

· Türkmen raýatlaryna azatlykda we tussaglykda öz hukuklarynyň berjaý edilmegini kepillendirmek;

· Tutulanlara we tussaglara ýençmek, gynamak we adamkärçiliksiz çemeleşmek;

· Ýurduň jeza çärelerinde ölüm faktlaryny aç-açan tassyklamak ýa-da inkär etmek;

· Hukuk goraýjy edaralaryň ähli işgärlerini kanuny we raýatlaryň hukuklaryny bozmak üçin jogapkärçilige çekmek; Hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan hökümete ýüklenen kanunlaryň bozulmagy üçin jogapkärçilik

. Üns bereniňiz üçin sag boluň.

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.