Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň Başlygy Tajigül Begmedowanyň, ÝHHG-DGAHB ýygnagynda eden çykyşy, Warşawa 2018-nji ýyl

Gadyrly hanymlar we jenaplar,

BMG şu ýylyň aprel aýynda aktiwist we žurnalist Ogulsapar Myradowanyň gynamalaryna we ölümine Türkmenistany jogapkär hasaplady. Bu karar iýul aýynyň ahyrynda yglan edildi. Türkmenistan tarapyndan gol çekilen halkara şertnamalaryna laýyklykda Aşgabat komissiýanyň kararyny ýylyň ahyryna çenli ýerine ýetirmäge borçly, ýagny:

• Myradowanyň ölüm ýagdaýlary, has gowusy garaşsyz komissiýa tarapyndan bitarap derňew geçirmek;

• maşgalasyna derňewleriň doly hasabatyny, şol sanda jeset hasabatyny, kazyýet ýazgylarynyň nusgalaryny we kazyýetiň kararyny bermek;

• adyny dikeltmek we Myradowanyň maşgalasyna öwezini dolmak.

BMG Komissiýasynyň bu kararyny resmi Aşgabat üçin özboluşly bir mümkinçilik hasaplaýarys, sebäbi Türkmenistanyň halkara hukuk pudagyna girmeginiň we ahyrynda özgertmeleri başlamagyň wagty geldi. Aşgabat başlap biler:

• güman edilýänleri we tussaglary birek-birege garşy saklamak tejribesini bes etmek; • tussaglykda saklanýan adamlaryň ykbaly we nirededigi barada maşgala agzalaryna we degişli halkara guramalaryna maglumat bermek üçin bilelikde tagalla etmek; • şeýle düzgünleriň bozulmagynyň öňüni almak üçin ähli zerur çäreleri görmek.

BMG we ÝHHG ýaly halkara adam hukuklary guramalary Türkmenistany adam hukuklarynyň çynlakaý bozulmagy, ýagny syýasy garşydaşlara, žurnalistlere we aktiwistlere gynamalar we zulum etmekde birnäçe gezek ýazgardy. 2017-nji ýylda BMG Adam Hukuklary Komiteti Türkmenistandaky adam hukuklary ýagdaýyny gözden geçirip, garaşsyz kazyýetiň ýoklugy, din azatlygynyň çäklendirilmegi we mejbury zähmetiň ulanylmagy barada çynlakaý alada bildirdi.

Häzirki wagtda türkmen türmelerinde 120-den gowrak adam bar. Ýagdaýlarynyň agyrlygyny, degişli işgärler tarapyndan kanunyň bozulmagynyň çynlakaýlygyny we doly jezasyzdygyny göz öňünde tutup, ÝHHG-nyň Türkmenistana halkara we bilermenleriň gatnaşmagynda bu we beýleki şuňa meňzeş wakalary derňemek üçin komissiýa döretmegini teklip edýäris.

ÝHHG-nyň Türkmenistan bilen kanunçylyk meselesinde hyzmatdaşlygy barada. Soňky ýyllarda ÝHHG, türkmenleriň hukuk goraýjy ulgamynyň işgärleri üçin dürli seminarlar we okuwlar geçirmek tejribesini artdyrdy. Bu gowy pikir we şeýle bolmaly. Mundan başga-da, kazyýet we demokratiýa kanunçylygynyň garaşsyzlygyny has çuňňur seljermegiň wagty geldi.

Türkmenistanyň Jenaýat-prosessual kodeksiniň käbir maddalarynyň henizem ýurtdaky kazyýet işine täsir edýän repressiw häsiýetdigini ýadyňyzdan çykarmaň. Olaryň pikiriçe, türkmen kazylary jenaýat işini açmaga, ýagny adalat däl-de, jenaýat jogapkärçiligine çekmäge haklydyr. Mundan başga-da, Jenaýat-prosessual kodeksiniň maddalarynda derňew ýa-da derňew roly bolmaly däldir, bu garşydaşlyk düzgününe ters gelýär;

Näme üçin Türkmenistan şaýatlaryň görkezmelerini gizlin ýygnaýar we şaýatlary kazyýete çagyrmazlyga rugsat berilýär, diňe sülçi tarapyndan toplanan ýazmaça görkezmelerine salgylanýar? Köplenç biwepalyk edýän derňewçiler bu pursaty kejir maksatlar üçin ulanýarlar, mysal üçin, türkmenleriň hukuk goraýjy guramalary tarapyndan giňden ulanylýan töhmeti aýtmazlyk üçin, özleriniň hünärsizligini gizlemek üçin.

Türkmen kazylary şu wagta çenli derňewçiler we polisiýa tarapyndan toplanan subutnamalary konstitusiýany bozup boýun aldylar we inkär edip bolmajak delilleree esaslanyp aklanmagyň ýerine kazyýet işini derňewçilere gaýtaryp berdiler. Arza şertnamasy goranyşy giňeltmek üçin däl-de, boýun almak üçin jeza çäresini ýokarlandyrmak üçin ulanylýar.

Türkmenleriň kazyýet ulgamyny kämilleşdirmek üçin eminleriň kazyýet işine girişmek tejribesini öwrenmegiň wagty gelip biler. Uzak gitmeli däl, Günbatarda-da, goňşy Türkmenistanda-da ulanylýar.

Aklawçylyk barada. Türkmenistanda aklawçylaryň köpüsiniň häkimiýetler tarapyndan gözegçilik edilýändigini bilýärsiňiz, işlerinde beýle erkin däl, köplenç şübheli adamy goramagyň ýerine derňewçiler we prokurorlara uýgunlaşýarlar. Näme üçin Türkmenistan "hökümet tarapyndan dolandyrylýan" aklawçylaryň hünärsizligi we edepsiz hereketleri üçin jogapkärçilige çekilmeli Aklawçylar birleşiginiň işlerine üns bermeýär.

Türkmen prokuraturasy barada aýdylanda bolsa, Nyýazowyň döwründe-de bilgeşleýin gözegçilik edarasyndan jeza çäresine öwrüldi. Gynansagam, şu güne çenli dowam edýär.

Üns bereniňiz üçin sag boluň.