Garaşsyz metbugaty basyp ýatyrmak we tutuş jemgyýete edilýän basyş ýagdaýy 2006-njy ýylda Türkmenistanda hasam çydamsyz boldy. Köp žurnalist tussag edildi, biri türmede öldi, yzarlanan žurnalistleriň maşgala agzalary hem häkimiýetler tarapyndan yzarlandy. Saparmyrat Nyýazowyň 2006-njy ýylyň 21-nji dekabrynda aradan çykmagy Merkezi Aziýada iň repressiw rejimiň liberallaşdyrylmagyna umyt döretdi.
2006-njy ýylyň 16-njy we 18-nji iýunynda üç žurnalist we adam hukuklary aktiwisti tussag edildi we türmä basyldy. Fransiýanyň “France 2” teleýaýlym kompaniýasy bilen hyzmatdaşlyk edip, Türkmenistandaky durmuş barada hasabat taýýarlamaga kömek etdiler. Ilki bilen Annagurban Amanglyjow, Sapardurdu Hajyýew we Ogulsapar Myradowa Türkmenbaşy garşysyna dildüwşük taýýarlamakda aýyplandy. Olaryň tussag edilendigi prezidentiň “Aşgabat teleýaýlymynda” yglan edildi. Olara bildirilýän aýyplamalar soň üýtgedildi. Žurnalistler we adam hukuklaryny goraýjylar “bikanun ýarag saklamakda” aýyplandy. Derňewiň dowamynda we 25-nji awgustda başlanan we ýapyk gapylaryň aňyrsynda geçirilen kazyýet işine çenli tussaglaryň garyndaşlary olary görüp bilmediler.
Milli howpsuzlyk ministrliginiň edaralarynyň birinde Annagurban Amanglyjowy gören bir şaýat, gije-gündiz birnäçe sagatlap sorag edilip bilinýän Amanglyjowy tanamakda kynçylyk çekendigini aýtdy. Bu şaýadyň sözlerine görä, soraglar zorluk bilen bolup biler. Özüni goramaga mümkinçilik bolmadyk gysga suddan soň Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew 7 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Žurnalist Ogulsapar Myradowa 6 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Üçüsi hem höküme şikaýat etjekdiklerini aýtdy. Bu, zyndandan olar hakda iň soňky maglumatdy.
14-nji sentýabrda Ogulsapar Myradowanyň ölümi barada habar berildi. Türkmenistandaky "Azatlyk" radiosynyň 58 ýaşly habarçysy türmede, ähtimal gynamalardan öldi. Onuň yzynda üç çagasyny galdy. Žurnalistiň jesedinde garyndaşlary urlan yzlary, köp sanly ýaralary we maňlaýynda giň we açyk ýaralary tapdylar. Bu aralykda, hukuk goraýjy guramalar žurnalistiň ölümine jenaýat işi açmak barada pikirem etmedi. Barlanmadyk maglumata görä, beýleki iki tussag Ogulsapar Myradowanyň ölen türmesine geçirildi. Owadandepe türmesinde takmynan 4 müň syýasy tussag bar.
Bu üç žurnalist, şeýle hem, Helsinki Adam Hukuklary Gaznasy bilen hyzmatdaşlyk etdi we “Türkmenistan: Nyýazowlanda hoş geldiňiz” atly dokumental filmiň döredilmegine gatnaşdy. Film 28-nji sentýabrda Fransiýada görkezildi. Türmede oturan žurnalistleriň garyndaşlary yzarlandy, işinden boşadyldy we hemişe gözegçilik astynda saklandy.
16-njy oktýabrda prezident Türkmenistanyň garaşsyzlygynyň 15 ýyllygy mynasybetli amnistiýa yglan etdi. Amnistiýa on müň adama täsir etdi. 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda prezidentiň janyna kast etmek synanyşygyndan soň "dönüklikde" günäkärlenen elli adamyň sekizisi boşadyldy. Ne Annagurban Amanglyjowa, ne Sapardurdy Hajyýewe amnistiýa berilmedi. Şeýle hem Serdar Rahymow, Batyr Berdiýew, Öwezmyrat Ýazmyradow ýaly. Bu üç žurnalist prezidente garşy dildüwşükde aýyplandy we 25 ýyl azatlykdan mahrum edildi. 2002-nji ýylyň noýabr aýyndan bäri tussaglykda. Olaryň haýsy türmede saklanýandygy henizem belli däl.
2006-njy ýylyň 17-nji oktýabrynda Türkmenistanyň prezidenti Aşgabatda “Erkin döredijilik öýüni” açdy. Açyk kitap görnüşinde gurlan bu on gatly bina gijelerine şöhle saçýar. Resmi, hökümete tarapdar žurnalistler ol ýere ýygnanýarlar. Bu binanyň gurluşygyna 17 million ABŞ dollar maýa goýuldy. Türkmenistandaky beýleki binalar ýaly “Bouygues” korporasiýasynyň gatnaşmagynda guruldy.
Türkmenistan, her 100 adama internet ulanyjylarynyň arasynda iň pes ýurt. Elbetde, türkmen interneti senzuradan geçirilýär, ýöne iň esasy zat, ilatyň köpüsine elýeterli däl.
www.rsf.org
