Aşgabat hukuklaryny goraýjy Natalýa Şabunts Slon.ru-a rus raýatlaryna garşy täze yzarlama tolkuny barada aýtdy.
1-nji iýulda, Aşgabat howa menzilinde pasport gözegçiliginde, irden Moskwa uçýan uçara 12 ýolagça münmäge rugsat berilmedi. Olaryň hemmesine 2003-nji ýyldan soň rus pasportlary berildi. Olara Türkmenistandan gitmek üçin iki raýatlygyndan birinden ýüz öwürmelidigi barada habar berildi.
Uly tolgunyşyk boldy: sebäbi bu köp adama degişlidir. Myş-myşlar başlady- Türkmenistanda bolsa, gynansak-da, köplenç diňe olara bil baglamaly bolarsyňyz - Russiýanyň konsullygynyň gatyşandygyny we rus raýatlaryna rugsat bermezlik kararyna gelen adamyň işinden aýrylandygyny we halkyň pasportlaryny yzyna alandygyny aýdylýardy.
Howa menzilindäki waka, ýurduň goşa raýatlygyny almak ugrundaky kampaniýasyny täzelän türkmen häkimiýetleri üçin täsirli bir zatdy. Bu kampaniýa 2003-nji ýylda Saparmyrat Nyýazow tarapyndan başlandy we 90-njy ýyllarda Boris Ýelsin bilen bilelikde tanyşdyran goşa raýatlyk instituty öz-özüni tüketdi diyen karara geldi. Iki raýatlygy gadagan etmek üçin konstitusiýa üýtgetmeler girizildi. Nyýazow ýurdy doly ýapmak isledi, ýaşaýjylar rus pasportlaryny ulanyp daşary ýurda yzygiderli syýahat edenlerinde muny etmek kyn. Soň 2003-nji ýylda adamlar howsala düşdüler, iki ýurduň arasynda birini saýlamaly boldular we maşgalalary iki ýurtda ýaşaýan köp adamlar näme etmelidigini bilenokdylar. Şol wagt köp adam Russiýa gitdi. Soň bu başlangyç nähilidir bir şekilde çözüldi.
Gurbanguly Berdimuhammedow 2008-nji ýylda Türkmenistanda häkimiýete gelenden soň goşa raýatlygy ykrar etmeýän täze konstitusiýa kabul edildi. Ýöne kanunyň yza çekiji güýji ýok: kanuna laýyklykda ikinji raýatlygy almak mümkin bolmasa-da, ony eýýäm bar bolanlardan alyp bolmaz. Şonuň üçin häzirlikçe aladalanjak zat ýok diýip pikir etdik.
Şeýle-de bolsa, ýurt tiz wagtdan ýapylyp başlady. Ýaňy-ýakynda, häkimiýetleriň kanuna laýyklykda adamy raýatlykdan mahrum edip bilmeýändiklerine göz ýetirip, adamlary meýletin saýlamaga mejbur etmek üçin dürli hileleri ulanyp başlandyklaryny gördük. Häzirki wagtda köp adamyň içerki we daşarky köne pasportlary bar. Serhetden geçýän möhürler üçin boş sahypalar gutaranda, size täze sahypa çykarmazlygy mümkin. Mundan başga-da, 2012-nji ýylyň ahyryna çenli köneleriniň ornuny tutjak täze biometrik pasportlar hödürlenýär, ýöne bu pasportlar goşa raýatlygy bolan raýatlara berilmeýär. Raýatlyk barada karar bermegi we birini saýlamagy talap edýärler, ýöne ýazmaça görnüşde beýle maglumat bermeýärler.
Men Adam hukuklary boýunça komissiýa, Migrasiýa gullugy we Mejlis bilen habarlaşdym: hemme ýerde ýazmaça jogap almagy haýyş etdim, olar maňa dilden berdiler. Maňa "arzaňyz kanagatlandyrylmaýar" diýip jogap berdiler.
Adamlara aşa hormatsyzlyk edilýär: hiç zat düşündirmeýärler, uçuşdan islendik pursatda düşürilip, serhetde saklanyp bilner ýa-da tersine, soňrak yzyna rugsat berilmez. Her gezek gideniňizde serhetden howpsuz geçjekdigiňizi bilmersiňiz. Konsullyk kömek edenok, işden çykýarlar ýa-da asla gürleşmeýärler. Ýadyma düşýär, dostlarym ýeňiş güni üçin lentalaryny almaga gelenlerinde, käbirlerine asla rugsat berilmedi, beýlekileri gygyrdy. Bularyň hemmesi ýakymsyz.
Şahsy tarapdan, olar häzirlikçe syýahat etmäge rugsat berýärler; Ýakynda Ýewropa Komissiýasynyň çakylygy boýunça Brýusselde boldum. Şol ýerde, Ýewropa Geňeşinde goşa raýatlygy bolan raýatlar meselesini hem gozgadym. Men baky gitjek däl, Türkmenistany gowy görýärin, ýöne çagalarym Russiýada ýaşaýar we pasportym maňa erkin hereket etmäge mümkinçilik berýär. Ýene iki ýarym ýyllap serhetden geçip bilerin. Mysal üçin, bu söhbetdeşlik bilen baglanyşykly kynçylyklar ýok bolsa.
Roman Dobrokotow
Slon.ru
