NBCA tarapyndan Merkezi Aziýa sebitinde geçirilen söhbetdeşler Gyrgyzystanyň wakalary goňşy döwletlerde zynjyrly täsir döreder öýdenok, emma ýagdaýyň durnuksyzlaşmagyndan gorkular bar.

6-7-nji aprelde Gyrgyzystanda, sosial-ykdysady ýagdaýdan we korrumpirlenen dolandyryş rejimden nägile adamlaryň köpçülikleýin nägileliklerinden soň, Gyrgyzystanyň prezidenti Kurmanbek Bakiýew wezipesinden aýryldy, häkimýet oppozisiýa wekillerinden döredilen Wagtlaýyn hökümetiň eline geçdi.

Gyrgyzystanyň paýtagty Bişkekdäki bidüzgünçilik 84 adamyň ölmegine we 1600 töweregi adamyň ýaralanmagyna sebäp boldy.

Birnäçe wagt bäri masgara bolan prezident, goňşy Özbegistan bilen serhetden uzak bolmadyk ýerde, Jelal-Abad sebitiniň Teýit obasynda galdy, ol ýerde Gyrgyzystanyň hökümetiniň öňki ýokary derejeli işgärleri bolan doganlary bilen bilelikde Wagtlaýyn hökümeti bikanun diýip atlandyryp, özüne goldaw bermek üçin demonstrasiýa guramaga synanyşdy.

16-njy aprelde ýurtda goşa güýç ýagdaýy üç döwletiň - Russiýa, ABŞ we häzirki wagtda ÝHHG-nyň başlygy bolan Gazagystanyň töwellaçylygy arkaly çözüldi.

Russiýa we Amerikanyň Birleşen Ştatlary üçin Gyrgyzystan bähbitli ähmiýete eýe, sebäbi iki döwletiň harby bazalary onuň çäginde ýerleşýär we uzak wagtlap goňşusy bolan Gazagystan adatça köp sebitde Gyrgyzystan bilen ýakyn aragatnaşyk saklaýar.

Şol gün Gazagystanyň howa güýçleriniň ýörite uçary Bakiýewi Gyrgyzystanyň demirgazyk Talas sebiti bilen serhetleşýän günbatar Gazagystanyň sebit merkezi bolan Taraza alyp gitdi. Goňşy ýurtda bolan Bakiýewiň işinden aýrylandygyny barada arza ýazandygy habar berildi. Soň bolsa Bakiýewi alyp barýan uçaryň Gazagystandan gidendigi habar berildi.

Bu makala ýazylan mahaly Gyrgyzystanyň öňki prezidentiniň nirededigi belli däl.

Gazagystanyň we Täjigistanyň metbugat we telewideniýesi goňşy Gyrgyzystanda bolup geçen wakalary giňişleýin beýan etdi, Özbek we Türkmen metbugaty bolsa bu mowzugu dymmak bilen geçirdi. Şeýle hem goňşy ýurtlaryň häkimiýetlerinden resmi täsir bolmady, diňe Gazagystanyň lideri Nursultan Nazarbaýew “güýç dikligini dikeltmek we ýönekeý adamlary eden-etdilikden goramak üçin ähli güýçleri birleşdirmäge” çagyrdy, Özbegistanyň Daşary işler ministrligi bolsa bolup geçýän zatlaryň "Gyrgyzystanyň içerki meselesi" bolandygyny aýtdy.

Özbek NBCA synçylary Gyrgyzystanda bolup geçen wakalara meňzeş wakalaryň öz ýurdunyň çäginde bolup bilmejekdigine ynanýarlar, sebäbi jemgyýetde nägilelik duýgusy beýle bir uly däl, ýöne häkimiýetleriň we ýönekeý halkyň arasynda käbir aladalar bar.

Syýasy ylymlaryň kandidaty we Daşkentden Bütindünýä Ykdysadyýet we Diplomatiýa Uniwersitetiniň dosenti Farhat Tolipow ýerli metbugatyň dymmagyna garamazdan Gyrgyzystanda bolup geçen wakalaryň “köpçüligiň pikir alyşmagy derejesinde 1-nji mowzukdygyny” aýdýar.

Tolipow: “Hatda Gyrgyzystanda bolup geçen wakalary talyplara düşündirmek üçin uniwersitetlerde aýratyn leksiýalar bermeli bolýarys, ýöne mugallym hökmünde maňa hiç haçan: "Bizde şuňa meňzeş bir zat bolup bilermi?" diýen sowal berilmedi. Ýagny, hatda beýle pikir hem halkyň öz prezidentine garşy gitmegi kabul ederliksizdir. Köpçülikleýin çekişmelerden biziň ýurdumyzyň Gyrgyzystan bilen hiç hili baglanyşygy ýokdugy äşgärdir.”

Muňa garamazdan, beýleki özbek teswirçileriň köpüsiniň Gyrgyzystanyň serhetýaka sebitlerinde garyndaşlary bolan halkyň aladasyna ünsi çekýärler. Her gün ýüzlerçe adam Özbek-Gyrgyz serhedindäki barlag nokatlarynyň birnäçe bölüminden geçýärdi – işlemek üçin, zyýarat üçin. Gyrgyzystandaky wakalardan soň serhet ýapyldy.

“Bizde howpsuzluk çäreleri ep-esli artdy; adamlar, mysal üçin, prokuraturany goraýan, indi ok geçirmeýän ýelek geýýärler we köp sanly döwlet edarasynyň ýanynda awtoulag duralgasy gadagan "- diýip, Gyrgyzystan bilen göni serhedi bolan ýurduň gündogaryndaky Andijan welaýatyndan bolan “Gaýtadan şikaýat” adam hukuklary jemgyýetiniň başlygy Saýjahon Zaýnabitdinow belleýär.

Emma şol bir wagtyň özünde, Zaýnabitdinow şuňa meňzeş köpçülikleýin protestleriň we gyrgyz senarisine laýyklykda häkimiýetleriň işden aýrylmagynyň Özbegistanda bolup biljekdigine ynanmaýar, sebäbi howpsuzlyk gulluklary raýatlara hüşgär gözegçilik edýär.

Andijanly bir söhbetdeş: “Bizde hemme zat gözegçilik astynda - diýýär. -Ýurtdaky ýagdaýy anyklamak üçin her ýyl ýazky kampaniýa başlandy, raýatlar birin-birin prokuratura çagyrylýar, sorag edilýär”.

Goňşy Türkmenistanda, internete girmek ep-esli çäklendirilen we Russiýanyň we Merkezi Aziýanyň web çeşmeleriniň köpüsiniň petiklenen ýerinde Gyrgyzystanda bolup geçen wakalar barada maglumatlar syzdy.

NBCA synçysy: ‘Aşgabadyň köçelerinde polisiýa gözegçiligi güýçlendirildi” diýip belläp geçýär.

Bolgariýada ýaşaýan türkmen dissidenti we adam hukuklary aktiwisti Täjigül Begmedowa, ýaş türkmenleriň köpüsiniň goňşy Gyrgyzystanyň uniwersitetlerinde okaýandyklary we Merkezi Aziýa ýurtlarynda bolup geçýän wakalara şaýatlyk edýändigi sebäpli häkimiýetleriň “çynlakaý aladalary” bar diýýär.

Begmedowa: "Türkmen häkimiýetleri rahat uklap bilmeýärler, biynjalyk boldular -diýdi. -Emma ilatyň özi gipnoz astyndadyr we Gyrgyzystanda bolup geçýän wakalara ýeterlik jogap berip bilmeýär, sebäbi halk öz pikirini aýtmak mümkinçiliginden mahrum, şonuň üçin Gyrgyzystanyň ýagdaýynyň Türkmenistanda bolup biljekdigine hiç hili sebäp ýok."

Duşenbeden gelen Täjigistanly syýasat alymy Raşid Abdullo Gyrgyzystandaky jemgyýetçilik-syýasy wakalaryň Merkezi Aziýa ýurtlarynyň ykdysady gatnaşyklaryna ýaramaz täsir etmeginden gorkýar.

“Suwaryş möwsümi başlaýar, ekinleri suwarmak hakda pikirlenmeli bolarys. Gyrgyzystan, Täjigistan ýaly Merkezi Aziýanyň esasy derýalarynyň başynda ýerleşýär we adatça suw çykarmak kararlary boýunça ýakyndan işleşdik. Häzir näme boljagy entek belli däl. Şeýle ýagdaý ýüze çykanda, suwarmaga wagtyň ýokdugy äşgärdir. "

Gazagystanyň hünärmeni Ýaroslaw Razumow Gyrgyzystanda bolup geçýän wakalaryň “tebigy we gutulgysyz” bolandygyny, emma Gazagystana we sebitdäki beýleki ýurtlara hiç hili täsir etmejekdigini aýtdy.

“Gyrgyzystan hiç kim üçin howp abandyrjak derejede uly we güýçli däl, sebitde güýçli täsiri ýok. Indi oňa garanyňda goňşy döwletleriň goldawyna mätäç "-diýdi.

(Bu makala, Milli demokratiýa gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän Merkezi Aziýa habarlary gysgaça taslamasynyň bir bölegi hökmünde taýýarlandy.)