Adam ölçegleri baradaky borçnamany gözden geçirmek ýygnagyndan.
Diktator Türkmenistanyň aýratyn şertleri üçin, islendik adam üçin mümkinçilikleriň deňligi meselesine maglumat almak mümkinçiliginiň düýbünden ýoklugy nukdaýnazaryndan seredilmeli, syýahat etmek, konstitusion hukuklaryny goramak, hakyky we toslama däl, deputatlary ýa-da prezident saýlamak, lukmançylyk kömegi, mynasyp bilim we ş.m.
Türkmenistanda sanalan zatlaryň hemmesi gyşyk aýnaly şalyk ýalydyr. Ulylar we çagalar üçin bir uly mümkinçilik bar: Prezident S.Nyýazowyň şahsyýet kultyny öwmek, häkimiýet başynda oturanlaryň öňünde oturmak we bikanunlygy satyn almak. Elbetde, bu ýerde aýallar iň köp ejir çekýärler. Sebäbi başdan başlap has pes başlangyç derejesinde. Rejim olary bezeg we resmi wakalaryň bezegi we elbetde köpeliş jandary hökmünde türkmen Barbie gurjaklary ýaly köp ulanýar.
Prezident köp sanly çykyşynda käwagt aýal-gyzlara hormat goýmak barada yzygiderli sözler aýtsa-da, aslynda syýasy, ykdysady, jemgyýetçilik krizisi we ähli durmuşyň işjeň Ruhnamizasiýasy ilatyň, esasanam ýaşlaryň zombileşmegine sebäp bolýar. Aýal-gyzlar öz ukyplaryny we zehinlerini ösdürmek, saýlamak we durmuşa geçirmek mümkinçiliginden mahrumdyrlar. Hatda durmuşlaryny başgalary bilen deňeşdirmek üçin bu ýa-da beýleki mesele barada maglumat almak mümkinçiliginden mahrum boldular.
Hakykatda, ýurduň konstitusiýasynda göz öňünde tutulan mümkinçiliklere ýurtda bir adam - prezident eýeçilik edýär. Diktator rejimi döredensoň, jogapkärçilik çekmeýär we diňe çäksiz hukuklardan we mümkinçiliklerden peýdalanýar.
Şu ýyl, ministrler kabinetiniň mejlisleriniň birinde prezident Nyýazow garaşylmadyk ýagdaýda aýallara garşy zorlugyň öňüni almak barada aç-açan çykyş etdi. Ol türmede aýallara garşy edilýän zorluk, talamak we beýleki ýanamalar barada gürrüň berdi. Garaşylyşy ýaly, onuň çykyşy diňlenmedi. Nyýazowyň töweregindäkiler, bu çykyşlaryň öz aladalaryny görkezmek üçin halkara guramalaryna gönükdirilendigine köpden bäri düşünýärler. Aslynda, bir ýokary wezipeli adamyň aýdyşy ýaly, beýle çykyşlar maglumatlaryň syzmagynyň öňüni almak baradaky buýrugy aňladýar. Zulum üçin jogapkärler jezalandyrylmaýar, öz ýerlerinde işlemegini dowam etdirýärler, diňe has çylşyrymly usullary ulanýarlar.
2005-nji ýylyň 16-njy sentýabry Aşgabatda 25 ýaşly gyzjagazyň işine garaldy. Bu onuň işinde ikinji diňlenişik boldy. Ilkinji kazyýet ony 8 ýyl şertli azatlykdan mahrum etdi. Soňra, häkimiýetleriň hereketleriniň bikanunlygy we nädogrulugy barada nägilelik bildirensoň, ikinji kazyýet işi agyrlaşdyryjy ýagdaýlary tapdy we 13 ýyl azatlykdan mahrum edilip Daşoguz aýallar koloniýasyna jezasyny çekmäne ugradyldy.
Türkmenbaşynyň tussaglykdan öňki tussaghanasynda bolanda, 7 günläp ýenjilendigi we zorlanandygy habar berildi. Ol ýerde ne lukman, ne-de aklawçy bardy. Soňra tussagyň 5 aýlyk göwreli bolandygy ýüze çykdy; Lukmançylyk resminamalaryna görä, zorlukly hereketler sebäpli düwünçejige zeper ýetdi. Birnäçe wagtdan soň, lukmanlaryň görkezmelerine görä (köpeliş ulgamyna zeper ýetmegi) ýedi aýlyk göwrelilik emeli usulda ýatyrylmaly boldy.
Iň soňky waka žurnalist Myradowanyň türmede ölümi. Üç aýlap dowam eden intensiw soraglar we suddan iki hepde soň sud edilen Myradowanyň ölümine sebäp boldy. Mundan başga-da, üç çagasyny bikanun tussag etmek bilen aýala-ene hökmünde basyş edildi.
Begmedowa T.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
