Stokgolmda ÝHHG-nyň ministrler geňeşiniň mejlisine gatnaşyjylara Raýat jemgyýetiniň ýüzlenmesi.

1-2-nji dekabrda Stokgolmda, ÝHHG-nyň ministrler geňeşiniň mejlisinde raýat jemgyýetiniň wekilleri Türkmenistana degişlilikde ÝHHG-nyň Moskwa mehanizmini işe girizmäge çagyrdy.

Ynsan hukuklaryny goraýjylar, Türkmenistanda zor bilen ýitirim bolmaklary bes etmek üçin aýgytly halkara çäreleriň zerurdygyna ynanýarlar. Köpçülikleýin repressiýa başlanandan 20 ýyl soň, ÝHHG-a gatnaşýan döwletler adam hukuklarynyň dowam edýän gödek bozulmalaryny çözmek üçin Türkmenistana garşy Moskwa mehanizmini döretmeli.

Raýat jemgyýetiniň ýüzlenmesiniň esasy mazmuny bilen tanyşmaga çagyrýarys

Stokgolmda ÝHHG-nyň ministrler geňeşiniň mejlisine gatnaşyjylara.

2022-nji ýylda Türkmenistanda köpçülikleýin repressiýalaryň başlanmagynyň 20 ýyllygy bellenilýär. Prezident Niýazowyň rejimi islendik başgaça pikiri basyp ýatyrdy we ondan ozal hakyky ýa-da duýulýan garşydaşlary basyp ýatyrdy. 2002-nji ýylda repressiýalar köpçülikleýin we yzygiderli boldy. Olar diňe bir rejimi aýratyn tankytlaýanlara däl-de, eýsem “köpçülikleýin jeza” häsiýetine eýe bolan garyndaşlaryna, kärdeşlerine, tanyşlaryna-da gönükdirilipdi.

Şondan soň türmelerde zor bilen ýitirim bolmak jenaýat işi başlandy, bu diňe bir belli bir adama jeza bermek bilen çäklenmän, eýsem tutuş jemgyýeti gorkuzmagyň serişdesi hem bolup durýar.

Uly repressiýa tolkunyna jogap hökmünde ÝHHG-a gatnaşýan döwletler Türkmenistana garşy Moskwa mehanizmini ulandy. Professor Dekonyň 2003-nji ýylda Moskwa mehanizminiň bir bölegi hökmünde çap eden hasabatynda adam hukuklarynyň tutuşlygyna bikanun bozulandygyny we gödek bozulýandygyny netijeli dokumentleşdirdi we Türkmenistanda bolup geçen köpçülikleýin repressiýalaryň elhenç keşbini görkezdi. Hasabat BMG Baş Assambleýasynyň repressiýalary ýazgarýan we tussag edilenleriň boşadylmagyny we adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly derňewi talap edýän üç karary bilen ýerine ýetirildi.

Prezident Berdymuhamedow 2006-njy ýylda häkimiýet başyna geleli bäri, täze hökümet türmelerde adamlaryň ýitip gitmegini bes etmedi. Mundan başga-da, zor bilen ýitirim bolmak şu güne çenli dowam edýär.

„Olaryň diridigini subut et!“ Kampaniýasy 2002-nji ýyldan bäri Türkmenistandaky türmelerde ýitirim bolan 162 hadysany dokumentleşdirdi. Bu sanaw henizem doly däl. Pidalaryň umumy sany birnäçe ýüz töweregi diýlip çaklanylýar. Resminamalaşdyrylan işleriň 97-si ýitirim bolýar.

Öň ýerine ýetirilen 65 adamyň ýitirim bolanlygy tassyklanan we ygtybarly maglumatlar esasynda häzirki işleriň sanawyndan aýryldy: 29 adam tussaglykda öldi, 10-sy boşadyldy we 26-sy henizem azatlykdan mahrum edildi, ýöne olar bn ýakynlara görüşmek we azyk önümleri ibermek rugsat berildi.

Birnäçe ýyl bäri hökümet maşgalalara we daşarky dünýäde ýitirim bolanlar barada maglumat bermekden ýüz öwürdi. Tutulanlara baryp görmek, hat alyşmak, telefon arkaly jaň etmek ýa-da maşgalalar, aklawçylar, lukmanlar we ş.m. adamlary uzak ýyllardan daşarky dünýäden üzňe saklamak ýa-da kanuny ýa-da lukmançylyk kömegini almak Türkmenistanyň milli kanunçylygynyň we halkara borçnamalarynyň, şol sanda Raýat we Syýasy Hukuklar baradaky Halkara Bileleşigiň we Gynamalara garşy konwensiýanyň gödek bozulmagydyr. Türkmen häkimiýetleriniň netijeli derňew geçirmekden ýüz öwürendiklerini göz öňünde tutup, bu işleriň käbiri halkara hukugyna laýyklykda kazyýetden çykarylmak hasap edilip bilner.

Adam hukuklarynyň has gödek bozulmagy, Türkmenistanyň türmelerinde ýitirim bolanlaryň köpüsiniň türme möhleti gutarandan soň boşadylmagydyr.

Öňküler ýaly, Türkmenistanyň hökümeti ýitirim bolan garyndaşlary we halkara jemgyýetçiligi barada maglumat bermekden ýüz öwürdi. Hökümetara degişli guramalaryň degişli kararlaryny äsgermezlik etmegini dowam etdirýär. Hökümet adam hukuklarynyň gödek bozulmagyny bes etmek üçin möhüm çäreleri görmeýär. Muňa derek, Türkmenistan halkara guramalary bilen bu mesele boýunça netijesiz "dialogy" görelde alýar.

Türkmenistanda dowam edýän repressiýalaryň gerimi ýeterlik derejede jogap berilmegini talap edýär.

Biz ÝHHG-a gatnaşyjy döwletleri, Türkmenistana, ýagny Wena we Moskwa mehanizmlerine, ÝHHG-nyň adam ölçeg mehanizmlerine gatnaşmaga çagyrýarys. 2022-nji ýylda köpçülikleýin repressiýanyň başlanmagynyň 20 ýyllygy bu göçüme güýçli simwoliki many berer. Türkmenistanda zor bilen ýitirim bolanlary ýok etmek ugrunda görnükli öňegidişlikler pidalara adalaty dikeltmek üçin zerurdyr.

• yigrimi ýyla golaý wagt bäri olar hakda hiç hili maglumaty bolmadyk garyndaşlary we dostlary üçin bu hem gynamalaryň bir görnüşi.

• Bu, hiç hili reforma we oňyn üýtgeşmeleriň bolup bilmejek Türkmenistanyň tutuş jemgyýeti üçin möhümdir.

• ýurtdaky her bir adamyň - hökümet işgärleriniň, raýat aktiwistleriniň, jurnalistleriň we ýönekeý adamlaryň zor bilen ýitirim bolmagyň başga bir pidasy bolmak howpunyň bardygyny ýadymyzdan çykarmaly däldiris.

• Bu geljekdäki jezalaryň öňüni almak üçin möhümdir.

Türkmenistanda zor bilen ýitirim bolmak ahyrsoňy gutarmaly.

Подписи:

1. Круд Аккаунтабилити (США)

2. Центр развития демократии и прав человека (Россия)

3. Фридом Файлс (Польша)

4. Норвежский Хельсинкский комитет (Норвегия)

5. Хьюман Райтс Уотч (международная)

6. Правозащитный центр «Мемориал» (Россия)

7. Группа гражданских активистов (Туркменистан)

8. Туркменский Хельсинкский Фонд по правам человека (Болгария)

9. Туркменская инициатива по правам человека (Австрия)

10. Демократический гражданский союз Туркменистана (Нидерланды)

11. Ассоциация независимых юристов Туркменистана (Нидерланды)

12. Turkmen.News (Нидерланды)

13. Правозащитное движение «Бир-Дуйно» (Кыргызстан)

14. Центр исследования правовой политики (Казахстан)

15. Общественное объединение «Кадір-қасиет»/ «Достоинство» (Казахстан)

16. Центр гражданских свобод (Украина)

17. Promo LEX (Молдова)

18. Международное партнерство по правам человека (Бельгия)

19. Институт мониторинга прав человека (Литва)

20. Фонд «Общественный вердикт» (Россия)

21. Ассоциация женщин-переселенцев «Согласие» (Грузия)

22. Ассоциация humanrights.ch (Швейцария)

23. Харьковский региональный фонд «Общественная альтернатива» (Украина)

24. Общественный фонд Notabene (Таджикистан)

25. Казахстанское Международное бюро по правам человека и соблюдению законности (Казахстан)

26. Хельсинкская гражданская ассамблея – Ванадзор (Армения)

27. Немецко-русский обмен – DRA (Германия)

28. Центр международной защиты (Франция)

29. Ассоциация украинских мониторов соблюдения прав человека правоохранительными органами (Ассоциация УМДПЛ) (Украина)

30. Центр прав человека ЗМИНА (Украина)

31. Хьюман Райтс Мэттер (Германия)

32. Болгарский Хельсинкский комитет (Болгария)

33. Фридом Нау (США)

34. Правозащитный центр Азербайджана (Азербайджан)

35. Партнерство по правам человека Libereco (Германия/Швейцария)

36. Truth Hounds (Украина/Грузия)

37. Нидерландский Хельсинкский комитет (Нидерланды)

38. Всемирная организация против пыток (OMCT) (международная)

39. «Гражданский контроль» (Россия)

40. Центр прав человека (Грузия)

41. Права человека в области психического здоровья-FGIP (международная)

42. Международный совет по реабилитации жертв пыток (международная)

43. Хельсинкский фонд по правам человека (Польша)

44. Албанский Хельсинкский комитет (Албания)

45. «Вместе за межкультурное взаимодействие» (международная)

46. Македонский Хельсинкский комитет (Северная Македония)

47. Грузинский центр психосоциальной и медицинской реабилитации жертв пыток (Грузия)

48. Центр участия и развития (Грузия)

49. Беларусский дом прав человека им. Бориса Звозского (Литва)

50. Швейцарский Хельсинкский комитет (Швейцария)

51. Клуб прав человека (Азербайджан)

52. Шведская сеть ОБСЕ (Швеция)

53. Татьяна Шихмурадова, член семьи исчезнувших Бориса и Константина Шихмурадовых

54. «Женщины Дона» (Россия)