Adam ölçegleri baradaky borçnamany gözden geçirmek ýygnagyndan. DGHBÝHHG
Žurnalistleri goramak komitetiniň habaryna görä, şu ýyl Türkmenistan ýene-de iň senzuraly ilkinji üç ýurda girdi. Amerikanyň ABC teleýaýlymynyň žurnalistleri, Human Rights Watch guramasy bilen bilelikde Nyýazowy 3-nji belgili diktatorlaryň sanawyna goşdy. Emma Türkmenistanda diktator rejimi meselesiniň ilkinji nobatda žurnalistler we adam hukuklaryny goraýjylar meselesi bolup galýandygyna has köp ynanýarys. Geň ýeri, hiç kim Türkmenbaşa basyş etmäge het edip bilmeýär. ÝHHG-a agza ýurtlar we G-8 agza ýurtlar Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagyna aç-açan göz ýumýarlar. Bu düşnükli: Türkmenistanda gaz we beýleki mineral baýlyklary gaty uly.
Netijede, 19-njy iýunda türkmen häkimiýetleri ýene bir halkara dawa başlady we "agdarmak" aýyplamalaryna esaslanyp, "Azatlyk" radiosynyň žurnalisti we fransuz teleýaýlymynyň işgäri ýaly dört aktiwisti tussag etdi. Olar “Milletiň atasy” Saparmyrat Nyýazowyň we Milli howpsuzlyk ministriniň islegi bilen tussag edildi. Häkimiýetleriň hereketleri, hemişe bolşy ýaly, ýerli we halkara kanunlaryny bozup bikanun boldy. Fransiýanyň Daşary işler ministrligi, ÝHHG, AI, IHF, HRW, Serhetsiz habarçylar komiteti, žurnalistleri goramak komiteti, türkmen adam hukuklary gorayjylar we oppozisiýa guramalary türkmen hökümdaryny aktiwistleri derrew boşatmaga çagyrdy. Muňa garamazdan, derňew wagtynda aktiwistler çynlakaý basyş astyndadylar; psihotropiki neşe serişdeleriniň ulanylmagyndan gorkýarlar; tussag edilenleriň aklawçylaryna müşderilerine giriş çäklendirildi; üstesine-de, aklawçylar hem basyş astyndady. Gorkuzmak üçin žurnalistiň üç çagasy tussag edildi we aktiwistleriň ýakyn garyndaşlary işden kowuldy. A.Amanglyjewiň ýegenlerinden biri zehinli ýaşlar mekdebinden kowuldy.
25-nji awgustda Staliniň döwrüniň kazyýetlerini ýada salýan ýapyk gapylaryň aňyrsynda kazyýet işi geçirildi. “Içalyçylyk we bidüzgünçilik işi” niä ýitirim bolandygyny hiç kim bilenok, ýöne häkimiýetler ok-däri saklamak meselesini oýlap tapdylar we Amanglyjewiň üstüne atylan patronlar žurnalist Myradowa we onuň dogany THF aktiwisti Hajyýewe “dakyldy”. Häkimiýetler kazyýet işiniň wagtyny we senesini seresaplylyk bilen gizlediler, sud edilenleriň garyndaşlaryna-da, synçylara-da kazyýete gatnaşmaga rugsat berilmedi. Kazyýet diňlenşiginde bir ulag köçede durup, kazyýet mejlisine gitmäge synanyşanlaryň hemmesini surata aldy. Türkmenistanyň Jenaýat-prosessual kodeksiniň 371-nji maddasy höküm edilen adama kazyýet işinden soň derrew garyndaşlaryny görmek hukugyny berýär, muňa garamazdan aktiwistler bu hukukdan düýbünden mahrum edildi.
Şeýlelik bilen, Ogulsapar Myradowa, aktiwistler Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew 6 we 7 ýyl azatlykdan mahrum edildi we häkimiýetler türkmen türmelerindäki syýasy tussaglaryň sanawyna girizildi. Türkmenistanda beýle tussaglar Aýratyn Gizlin diýip hasaplanýar.
Kazyýetde geçirilen suddan iki ýarym hepde soň, Muradowa türmede pajygaly ýagdaýda öldi. Şu wagta çenli hiç kim haýsy türmede, näme üçindigini anyk bilmeýär? Näme üçin MNB işgärleri çagalaryny zor bilen morga alyp gitdiler? MNB işgärleri morgda näme ýitirdi? Diňe ABŞ-nyň ilçihanasynyň wekilleriniň we ÝHHG-nyň wekilleriniň gatyşmagyndan soň çagalara ejesiniň jesedi berildi. Tötänleýin görenler şaýatlyk edýärler: Ogulsapara adamkärçiliksiz çemeleşildi, lukmançylyk kömeginden mahrum edildi we gynamalara sezewar edilipdi. Ýogsam, maňlaýdaky ýaralar we bedendäki zorluk yzlary nireden gelýär? Jeset berlende-de we 2 hepdeden soň hem garyndaşlaryna ölüm barada resmi lukmançylyk habary berilmedi. Mundan başga-da, kazyýetiň karary 11-nji sentýabrdan öň kabul edilmedi, kazyýet işinden soň hem häkimiýetleriň “üçlügi” özüni günäkärlemek üçin mejbur etmäge synanyşmagyndan gorkular bar.
Näme üçin çagalar ilki bilen 12 gün bikanun tussag edildi we indi daşarky dünýäden üzňeleşdi, telefonlary öçürildi we her hereketi gözegçilik astynda saklandy? Myradowa ýürek keselinden ölen hem bolsa, näme üçin oňa lukmançylyk kömegi berilmedi we ölmäge rugsat berildi? Bu jenaýat dälmi? Bu we beýleki soraglaryň hemmesi, halkara hünärmenleriniň gatnaşmagynda aç-açan, garaşsyz derňewi talap etmegi, HGHK türkmen türmelerine girmegi we žurnalistleriň we aktiwistleriň yzarlanmagyna, şahsyýetiň bikanun iş kesilmegine we ölümine sebäp bolanlary jogapkärçilige çekmäge esas berýär.
Myradowa Azatlyk Radiosynyň 2006-njy ýylda tussag edilen üçünji habarçysy. Mart aýynda Mary sebitindäki iki habarçy Meret Hommadow we Jumadurdy Öwezow tussag edildi we höküm edildi, ýöne 10 günden soň boşadyldy. Azatlyk Radiosynyň dördünji habarçysy Gurbandurdy Durdygulyýew iki ýarym ýyl psihiatrik keselhanada saklanandan soň aprel aýynda boşadyldy.
Birnäçe hepde bäri soňky 6-7 ýylda Türkmenistan baradaky maglumatlary görüp gelýäris. Ine, şeýle kanunölçeglilik. Häzirki ýygnaga meňzeş ýygnaklarda her ýyl şol bir zat gaýtalanýar. Her ýyl türkmenlere häkimiýetler žurnalistleri gazaply we kemsidiji yzarlaýarlar, hukuk goraýjy aktiwistler diktatory berk ýazgarýarlar, ýöne "bu zatlar henizem bar". Olar şeýle bir derejede oturdylar welin, Ýewropa Bileleşiginiň, Kanadanyň we Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň we beýleki abraýly guramalaryň haýyşlaryna jogap edip, türkmen wekiliýeti tussag edilenleriň akkreditasiýa edilmändigini resmi taýdan aýtdy. Şeýle-de bolsa, esasy soraglara jogap bermeýär.
Türkmen wekiliýetiniň 21-nji sentýabrda beren jogabyndan diňe akkreditasiýa sizi türkmen türmelerinde ölümden halas edip bilermi diýen sorag ýüze çykýar? Onda adaty 6 million raýat näme?
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
