Sowet döwründen bäri Türkmenistanda pagta hasylynda mejbury zähmeti köpçülikleýin ulanmak tejribesi saklanyp galypdyr. Pagta ösdürip ýetişdirýän sebitlerden on müňlerçe orta mekdep okuwçysy her güýzde pagta ýygnamak üçin 1,5-2 aý sarp edýärler we döwlet edaralarynyň we kärhanalarynyň işgärleri işden aýrylmak howpy bilen hasyl ýygnamak işine gitmäge mejbur bolýarlar.
2002-nji ýylyň iýulynda "Çaganyň hukuklarynyň kepillikleri barada" kanun kabul edildi, onda "okuw ýylynda okuwçylary oba hojalygyna we okuw prosesi bilen baglanyşykly bolmadyk beýleki işe çekmek gadagan". Şeýle-de bolsa, kanun häkimiýetler tarapyndan esasan daşary syýasaty wagyz etmek üçin ulanylýan resmi beýannama bolup galdy.
2004-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow Ýaşlar bileleşiginiň gurultaýynda eden çykyşynda "pagta meýdanlarynda çaga zähmetiniň ulanylmagyny bes etjekdigini" aýtdy. 2004-nji ýylyň 16-njy sentýabrynda Ministrler Kabinetiniň mejlisinde şu ýyl "mekdep okuwçylary we talyplar, şeýle hem kärhanalaryň we edaralaryň işgärleri pagta hasylyna gatnaşmajakdygyny" aýtdy. Prezident: "Ekenler pagta ýygsynlar" -diýdi. 27-nji sentýabrda, hökümet ýygnagynda Nyýazow "mekdep okuwçylaryny we guramalaryň we edaralaryň işgärlerini hasyl ýygnamak synanyşyklaryny mümkin bolýança bes ediň" diýdi.
Bu sözlere garamazdan, hasyl ýygnamak kampaniýasynyň ilkinji günlerinden başlap, pagta ösdürip ýetişdirýän sebitleriň ýolbaşçylary mejbury zähmeti giňden ulanmagy dowam etdirdiler. 13-nji sentýabrdan başlap, bu sebitleriň oba ýerlerinde 6-9-njy synp okuwçylarynyň hemmesi diýen ýaly pagta ýygmaga iberildi. Daşoguz welaýatynyň Gubadag etrabynyň ýaşaýjysy: "Üç çagam beýleki mekdep okuwçylary bilen pagta meýdanlaryna iberildi"-diýdi. - Garyndaşlarynyň pikiriçe, Murgapda / Mary welaýaty/ -da şol bir ýagdaý.
Şäher mekdep okuwçylary üçin bu ýyl birneme aňsat. Daşoguzda iki sany ýörüteleşdirilen mekdebiň (ýaş matematikler we fizika, nemes we iňlis dilini çuňňur öwrenýän mekdepler) okuwçylary bu güýzde ilkinji gezek okuwlaryny dowam etdirip bildiler. Beýleki şäher mekdeplerinde, takmynan 20-nji sentýabrdan, iki ýa-da üç sapakdan soň, 6-9-njy synp okuwçylary eşik çalşmak üçin öýlerine iberilip, soňra ekin meýdanlaryna äkidildi. Okuwçylar bilen bilelikde synp mugallymlary hem pagta ýygymyna gitdiler. Arassalamak üçin orta ýöriteleşdirilen bilim edaralarynyň (pedagogiki, lukmançylyk, aýdym-saz mekdepleri we ş.m.) okuwçylary hem çagyryldy. Bir aýdan soň şäher mekdeplerine edilýän basyş azaldy we okuwçylary işe ibermek diňe ýekşenbe günlerinde başlandy. Etraplaryň mugallymlary we mekdep okuwçylary henizem okamagyň ýerine pagta meýdanlarynda meşgul.
Kadalaşdyryjy resminamalara görä, pagta ýygýanlaryň işi 1 kg üçin 500 manat (takmynan 0.02 ABŞ dollary) tölenmeli. Şeýle-de bolsa, iş ýüzünde kärendeçiler köplenç 150-200 manat bahasyny hödürleýärler. Puluň bir bölegini mekdebiň zerurlygy sebäpli mugallymlar alýar.
Köneürgençden altynjy synp okuwçysynyň ejesi zeýrenýär: “Oglum 1000-2000 manat getirýär, ol her gün däl.
Daşoguzdaky mekdepleriň biriniň dokuzynjy synp okuwçysy: "Mugallymymyz kärendeçiniň berýän pagta ýygymy üçin töleýän ähli puluny alýar" -diýdi. "Ol olary synpyň zerurlyklary üçin ulanýandygyny aýdýar."
Hasabat berlende, ýygnan pagtanyň mukdary baradaky maglumatlar köplenç çişirilýär. Daşoguzdaky mekdepleriň biriniň mugallymy hasaba alyş mehanizmi barada "Kärendeçi bilen gepleşik geçirýäris" -diýdi. - Mysal üçin, günde 300 kilogramdan köp kireýine almaýarys, ýöne kärendeçi bize has uly görkezijini görkezýän kwitansiýa berýär - 500 ýa-da 600 kilogram. Munuň üçin bir kilogram üçin 150 manat bahasy bilen ylalaşýarys "-diýdi.
Sentýabr aýynyň ortalaryndan talyplardan başga-da, harby gulluga çagyrylýanlar, şeýle hem dürli kärhanalaryň we döwlet edaralarynyň işgärleri hasyl ýygnamak üçin ulanylýar. Olaryň käbiri irden ekin meýdanlaryna gidýär we agşam öýlerine gaýdýar, beýlekileri uzak iş saparynda pagta ýygymy üçin iberilýär. Pagta ýygnamak üçin çagyrylan işgäri iş ýerinde esasy aýlygy saklanýar. Iýmit bilen bolsa öz-özüni üpjin etmeli.
Daşoguz şäherindäki şäher poliklinikasynyň şepagat uýasy: "Iýmit üçin köp pul sarp edilýär" -diýdi. Oktýabr aýynyň gutarjakdygyna garamazdan ýakynda bize diňe awgust aýy üçin aýlyk berildi".
Tölegli çagyrylan raýatlar işsizleri özlerine derek hakyna tutýarlar. Bu tejribe Türkmenistanda giňden ýaýrandyr. “Tanaýan mugallymym, onuň ýerine bir aýlap pagta ýygymynda işlemek üçin 600 000 manat töledi we azyk önümlerine ýene 100 000 manat berdi. Bu kän däl, ýöne razy bolmaly "-diýip, hakyna tutma işgärlerden biri aýdýar.
Ýerli ýaşaýjylaryň pagta hasylyndan daşlaşmagynyň öňüni almak üçin, häkimiýetler öňki ýyllarda bolşy ýaly bazarlaryň açylyş wagtyny çäklendirýärdiler. Sentýabr aýynda Köneürgençde bazarda diňe ýekşenbe güni söwda etmäge rugsat berildi. Daşoguz welaýatynyň beýleki etraplarynda bazar söwdasyna diňe agşam (18: 00-dan 20: 00-a çenli) we ýekşenbe güni birnäçe sagatlap rugsat berilýär. Daşoguzyň özünde bazar çäklendirmesiz işleýär (2001-nji ýylda açylan bazaryň wagtyny çäklendirmek synanyşygy söwdagärleriň gozgalaňyna sebäp boldy).
AHM „Memorial“.
