Eýýäm 2005-nji ýylyň birinji çärýeginde Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow ilata lukmançylyk pudagyndaky düýpli özgertmeleri dowam etdirdi. Şeýlelik bilen, Türkmenbaşy sebitdäki hassahanalaryň ýapylmagyny buýurdy, bu ýerdäki ýaşaýjylar ähli hünärli lukmançylyk işgärleriniň jemlenen Aşgabat şäherinde bejergi alarlar. Habar beriş serişdeleriniň habaryna görä, Türkmenistanyň prezidentiniň sözlerine salgylanyp, bu ugurda diňe anyklaýyş merkezleri galar. Aşgabatda bejergi barada aýdylanda bolsa, Nyýazowyň meýilnamasyna görä, hassalaryň baý saýlawy bar: bir adam garyp bolsa, döwlet edaralary bar, hassanyň serişdesi bar bolsa, öz-özüni dolandyrýan hassahanalar onuň hyzmatynda. Lukmançylyk edaralary näme we hakykatda Türkmenistanyň halkyna indi nähili seredilmeli?
Saparmyrat Nyýazowyň etrap hassahanalaryny ýapmak baradaky buýrugy, türkmenleriň saglygy goraýyş reformasynyň dowamydyr, esasy elementleri ökde lukmançylyk işgärleriniň köpçülikleýin işden çykarylmagy we ilat üçin iň az mugt hyzmatlaryň azalmagydy. Şeýlelik bilen, “Reýter” habar gullugynyň habaryna görä, tiz kömek, heläkçilik bolan ýagdaýynda, çaga doguranda we göwrelilik döwründe kömek, şeýle hem öňüni alyş immunizasiýasy mugt.
Habarçymyz Oraz Saryýewe, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş ministrliginiň ýokary derejeli işgärlerinden biriniň aýdyşy ýaly, 2004-nji ýylyň dekabrynda geçirilen parlament saýlawlaryndan soň sosial ulgamdaky ýagdaý düýpgöter ýaramazlaşdy. Çeşmäniň habaryna görä, lukmançylyga güýçli zarba hünärli işgärleriň azalmagy we galan işgärleriň öz-özüni dolandyrmak üçin geçirilmegi we dürli goşmaçalar arkaly lukmanlaryň para gazanmak üçin sargyt almaga we döwleti aldap bilmeklerine sebäp boldy. Saglygy goraýyş ministrliginiň işgäri täze bir betbagtlyk - hassahanalaryň hemmesi öz-özüni maliýeleşdirmäge geçirildi, täze, ýokary nyrhlar döredildi we bu hassahanalara girmek üçin sebitleriň ýaşaýjylary, ilki bilen diagnozy kesgitlemek we Aşgabat şäherine ugrukdyrmak üçin ýerli anyklaýyş merkezleri bilen habarlaşmaly - aslynda diňe stasionar hyzmatlary berýän lukmançylyk edaralary galýar-diýdi. Etrap hassahanalary ýapyk we täze görkezmelere laýyklykda diňe ilkinji kömegi berýärler.
Öz gezeginde, Mary sebitindäki sebit hassahanasynyň lukmany NV habarçysy bilen geçirilen söhbetdeşlikde aýdyşy ýaly:
NN: 19-njy fewraldan soň Türkmenistanda, bilşim ýaly, ilat üçin sebit anyklaýyş merkezlerinde bejergi maddy taýdan has görnükli boldy. Beýleki tarapdan, köp hassalar Aşgabatdaky hassahanalara gitmek däl-de, öýe has ýakyn bolmak üçin goşmaça pul töleýärler. Bu shema aşakdaky ýaly: näsag anyklaýyş merkezini töleýär, şondan soň diagnoz üçin iň köp rugsat berlen möhlet - 15 gün üçin bu merkezdäki ýerli hassahana ýerleşdirilýär. (Hut şu döwürde, Saparmyrat Nyýazowyň kararyna görä, lukmanlar keseli anyklamaly ýa-da bejermeli, ýa-da hassany sagdyn diýip ykrar etmeli). Şoňa laýyklykda bu döwürden soň hassany boşatmaly ýa-da keseli bar bolsa paýtagtyň klinikasyna ibermeli. Şeýle-de bolsa, näsag belli bir para garşylygynda lukman bilen gepleşik geçirýär we täze diagnoz goýýar, näsaga ýene 15 gün etrapda bejergi almaga mümkinçilik berýär. Şol bir wagtyň özünde, ýer ýüzünde şeýle giňeldilen bejergi üçin berlen para henizem hassanyň Aşgabat şäherine gitjek bolsa sarp etmeli mukdaryndan az. Mundan başga-da, saglyk ýagdaýy sebäpli esasanam Aşgabatdaky lukmançylyk derejesi ilatyň arasynda uly şübhe döredýänligi sebäpli, uzak paýtagta barmak kyn. Şeýlelik bilen, “gaýtadan diagnoz goýmak” üçin para mukdary 50 dollar bolup bilse-de, adaty türkmenler üçin gaty göze ilýär, adamlar Aşgabat şäherine barsa has köp harçlamaly bolar. Lukmanlar, hatda hassalary halas etmek üçin hem bu parany almaga mejbur bolýarlar, sebäbi palatalarynyň şol ýerde bolmagyň möhleti barada ylalaşanda henizem anyklaýyş merkezleriniň ýolbaşçylary bilen paýlaşylmaly.
Lebap welaýatyndaky sebitleýin lukmançylyk anyklaýyş merkezleriniň biriniň lukmany, habarçymyz Oraz Saryýew bilen geçirilen söhbetdeşlikde aşakdaky tendensiýany aýdýar:
MM: Oba ýerlerinden näsaglar diňe gyssagly ýagdaýlarda bize gelýärler. Keseller başlaýar we bu tendensiýa güýçlener. Başga bir tarapdan, 15 günüň içinde näsaglary dogry bejermek mümkin däl, ýöne Aşgabatda ýurduň ähli mätäçleri üçin ýeterlik mümkinçilik ýok. Şeýlelik bilen fewral aýynda ýurduň prezidentiniň adamlaryň has işjeňleşip başlandyklary baradaky sözleriniň esasy bar. Dogry, adamlar Saparmyrat Nyýazowyň gören çärelerinden gutulyp bilmän, bize ýüz tutmagy bes etdiler. Ýakyn geljege göz aýlasak, gaty gynandyryjy çaklamany berip bilerin, hususan-da, rak keseli meselesinde, meseläni wagtynda tanamak gaty möhümdir. Şeýlelik bilen, ösen döş rak keseli, içege we bagyr keseli bilen kesellän näsaglaryň sanynyň köpelendigini görýäris.
Şu günki sanymyzyň ahyrynda - Sakarçäge etrabynyň Çaşgyn obasynyň ýaşaýjysynyň pikirine görä, sebit merkezine baryp, hassahanalarda ejir çekmegiň deregine adamlar halk bejergisi bilen bejerilmäge ýa-da tirýek esasly dermana “gark bolmaga” synanyşýarlar.
AA: Esasan, çagalara dürli keseller üçin teriýak berýäris. Uly adamlar hem radikulit we beýleki köp keseller üçin ulanýarlar. Birnäçe günden ýa-da bir aýdan gitmese, hassahanalara ýüz tutarys.
W.Wolkow, O.Saryýew.
Nemes tolkuny.
