Nýu-Ýork (2003-nji ýylyň 4-nji sentýabry) - Türkmen häkimiýetleri dissidentiň geçen hepde sürgüne iberilen garry kakasyny derrew boşatmaly, Human Rights Watch bu gün aýtdy.

31-nji awgustda Aşgabatda Içeri işler ministrliginiň dört işgäri 77 ýaşly Sazak Begmedowy tussag etdi we uçar bilen Daşoguza iberdi. Mundan 12 gün öň gyzy Täjigül Begmedowa Bolgariýada Türkmen Helsinki gaznasynyň adam hukuklary toparyny döretdi.

“Biz aç-açan ar almak iş salyşýarys. Hökümet gyzynyň hereketleri üçin kakany jezalandyrýar”- diýip, Human Rights Watch guramasynyň Ýewropanyň we Merkezi Aziýanyň müdiriniň orunbasary Reýçel Denberiň sözlerine görä, "Türkmenistanda dünýäde iň repressiw rejimleriň biri bar we bu häkimiýetleriň dissidentleriň maşgalalaryny yzarlamagynyň diňe bir mysaly."

Soňky bir ýylda Sazak Begmedow (Türkmen SSR-iň öňki prokurorynyň orunbasary) döwlet tarapyndan maşgalasyna garşy sanksiýalar meselesinde adalaty gazanmaga synanyşýar.

2002-nji ýylyň sentýabr aýynda Täjigül Begmedowanyň adamsy Annadurdy Hajyýew daşary ýurt walýutasyny ogurlamakda aýyplanyp, Begmedowlar prezident S.Nyýazowyň gazabyna duçar boldular. Sazak Begmedow öýünden çykaryldy, iki çagasy tussag edildi we özüne sürgün edilmek howpy abanýardy.

2003-nji ýylyň maý aýynda Bolgariýanyň kazyýeti türkmen häkimiýetleriniň Täjigül Begmedowany we Annadurdy Hajyýewi ekstradisiýa etmek baradaky haýyşyny ret etdi. Kazyýet bu aýyplamalaryň esassyzdygyny we olaryň syýasy häsiýetli bolup biljekdigini görkezdi.

S. Begmedow 31-nji awgustda Atamyrat Nyýazow köçesinde dört işgäriň ýanyna gelip, özüniň Baş prokuratura çagyrylýandygyny garyndaşlaryna habar berdi. Awtoulaga münen badyna ony ýenjip, howa menziline äkidip, Daşoguza giden uçuşa mündürdiler. Uçarda S. Begmedowa ýoldaş bolan polisiýa işgärleri uçarda onuň pasportyny aldylar.

Polisiýa işgärleri diňe “ýokardan gelen görkezmelere” salgylanyp, tussag etmek ýa-da deportasiýa etmek baradaky buýrugy görkezmekden ýüz öwürdiler. Şeýle hem, munuň “käbir halkara türkmen guramasy” bilen baglanyşyklydygyny aç-açan aýtdylar, görnüşi ýaly, biz Türkmen Helsinki gaznasy barada aýdýarys. Daşoguzda S. Begmedow özi bilen duşuşan polisiýa işgärlerinden ýerli içeri işler bölümine eltilmegini isledi we düşündiriş talap etdi. Muňa derek bölüm müdiri S. Begmedowyň mundan beýläk hereketleri barada polisiýa habar bermelidigini aýtdy.

Daşoguzda S. Begmedow birnäçe lukmançylyk edarasyndan ýenjilendigi barada kepilnama almaga synanyşdy. Lukmanlar netijelerinden gorkup, beýle resminamany asla bermekden ýüz öwürdiler. Polisiýa ýenjilmegi bilen baglanyşykly beýannama ýazmakdan ýüz öwürdi.

R.Denber: "Diplomatik bileleşik derrew Begmedowy goramak we hereket azatlygynyň yzyna gaýtarylmagyny talap etmek üçin çäre görmeli" -diýdi. "Dymmak, beýleki dissidentleriň maşgalalary üçin hem şuňa meňzeş netijeleri berip biler."

Ynsan hukuklaryny goraýjy guramanyň şu ýylyň mart, aprel we maý aýlarynda syýasy ýa-da dini dissidentleriň sürgün edilmeginiň goşmaça dört işi barada maglumat bar.

Bu tejribe, türkmen häkimiýetleriniň resmi syýasatynyň bir bölegidir. 2002-nji ýylyň 18-nji noýabrynda Prezident S.Nyýazow ýaşaýjylaryň Daşoguz, Lebap we Ahal welaýatlaryna göçürilmegi barada karar çykardy, resmi maksady çöl meýdanlaryny ösdürmekdi. Mundan başga-da, “milletiň hormatyny ýitiren we mynasyp däl hereketleri bilen jemgyýetiň asudalygyny bozýan” adamlary göçürmek üçin düzgün göz öňünde tutulýar.

Adalatly kazyýet işi bolmazdan sürgün etmek, Türkmenistanyň gatnaşýan raýat we syýasy hukuklar baradaky halkara şertnamasynda görkezilen hereket azatlygy hukugyny bozýar. BMG-nyň Adam Hukuklary Geňeşi 2003-nji ýylyň Gurbansoltan aýynda Türkmenistanda adam hukuklarynyň bozulmagyny ýazgarýan karar kabul edip, “ýurduň uzak sebitlerine” mejbury göçürilmegine alada bildirdi. Komissiýa Aşgabat şäherini bu tejribäni bes etmäge çagyrdy.

Bosgunlykda ýaşaýan türkmen dissidentleriniň pozisiýasy üçin Türkmenistanyň hukuk goraýjy we howpsuzlyk guramalary maşgala agzalaryny bikanun tussag edilmegine, fiziki zorluga we ýurtdan çykarylmagyna sezewar edýärler.

Sowet Soýuzynda “rejime garşy çykýanlary” jezalandyrmak ýa-da dymdyrmak üçin sürgün etmek ýa-da göçürmek adaty bir zatdy.