ÝHHG-DGAHB.
Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň Başlygynyň ÝHHG-DGAHB-iň ýyllyk ýygnagynda eden çykyşy.
Resmi türkmen wekiliýeti bu duşuşygy ýene bir gezek äsgermezlik eden hem bolsa, munuň üçin köp soraglarymyz bar.
Näme üçin Türkmenistan HDB Jemgyýetçilik guramalaryny hasaba almagyň düzgünlerini ýeňilleşdirmeýär? Biziň HDB Jemgyýetçilik guramamyz Bolgariýada hasaba alynmaga mejbur boldy, emma biz öz ýurdumyzda hasaba durmaga taýyn we her ýyl Türkmenistany gepleşiklere çagyrýarys.
Näme üçin institut häkimiýetleriň gurjagyna öwrülen kärdeşler arkalaşyklarynyň işini dikeltmek meselesini hem kabul etmeýär? Ýurtda jeza çäresine gözegçilik edýän ýekeje jemgyýetçilik guramasy ýok, harby gulluga çagyrylan gullukçylaryň enelere kömek edip biljek garaşsyz gurama ýok. Galyberse-de, türkmen goşunynda ýaş harby gullukçylara howp salmagy we hukuklarynyň bozulmagy henizem ýok edilmedi. Näme üçin ene-atalaryň ogullaryny ýapyk tabytlarda kabul edýändikleri barada habarlar bar.
Türkmenistandan alyp bolmajak zat, esasy hukuklary we azatlyklary deňleşdirmek we olary bozmak ukybydyr. Döwlet derejesindäki türkmen häkimiýetleriniň ýygnak azatlygy barada öz düşünjeleriniň bardygyny bilýärsiňiz. Ýerli işgärler muny ýygnak azatlygy diýip atlandyrýan dürli hökümet çärelerinde ýüzlerçe müň adamy tölegsiz goşmaçalar hökmünde yzygiderli işe alýarlar.
Adamlar beýle “çärelere” gitmegine bir hepde geçmeden mejbur bolýarlar. Geçip barýan prezident bilen duşuşmak bu ýa-da beýleki desganyň açylmagy üçin yzygiderli protokol ýollaryna sürülýärler. Her dynç alyş üçin müňlerçe adam bilen stadionlara ýygnanýarlar, şol ýerde milletiň ýolbaşçysynyň hormatyna goşgulary, aýdymlary, tanslary we aýdymlary törgenleşik etmeli bolýarlar. Şol bir wagtyň özünde birnäçe esasy konstitusion hukuklar doly bozulýar: türkmen raýatlarynyň dynç almak, bilim almak hukugy, konstitusiýada kesgitlenen iş wagty we boş wagtlary erkin ulanmak hukugy.
Kämillik ýaşyna ýetmedik çagalary beýle çärelere ýygnamak näme üçin adaty bir zat: irden 5-6-dan 7-9 sagatlap açyk howada, islendik howada iýmit, hajathana ýa-da ene-atalary bilen aragatnaşyk saklanmazdan? Türkmen Ombudsmeni Ýazdursun Gurbannazarowa we Demokratiýa we Hukuklar Institutyna sorag: näme üçin bu çagalaryň hukuklaryny goramaýarsyňyz, beýle zalymlygyň öňüni almak üçin näme etdiňiz? Näme üçin ýerli häkimleriň çagalary gul hökmünde ulanmagyny bes etmeýärsiňiz? Ýene bir sorag: näme üçin çagalar baglarynda, mekdeplerde we uniwersitetlerde ýurduň ilkinji adamynyň kultyna öwgi aýdylýar?
Näme üçin ýaşlaryň diňe diplom däl-de, mynasyp bilim almak hukugyny goramaýarsyňyz? Galyberse-de, häkimiýetler ýaşlara okamak üçin berlen wagty ogurlaýarlar? Şu ýyldan başlap, Türkmenistan tölegli bilime geçdi. Näme üçin işgärlere çagalaryň tölegli bilim almak hukugyny bozmaga rugsat berýärsiňiz? Ene-atalar geljekki nesliň bilim almagy üçin sapaklary ýitirip, hökümet çärelerinde ýadamak üçin töleýärler. Näme üçin ýerli häkimleriň çagalary gul hökmünde ulanmagyny bes etmeýärsiňiz?
Näme üçin bu institut raýatlaryň hereket azatlygy üçin çykyş etmeýär - hatda şu günlerem adamlaryň uçarlardan bikanun düşürülýändigini we uçuşlara rugsat berilmeýändigi barada onlarça habar bar? Häkimiýetlere baryp bilmeýärler, bu meselede siziň roluňyz nirede? Ýurtda henizem syýahat etmäge rugsat berilmedik adamlaryň “gara sanawlary” bar. Demokratiýa we Adam Hukuklary Instituty bu meseläni haçan ara alyp maslahatlaşar, bu sanawlar haçan doly ýok bolar?
Bizde köp sorag bar, gürlemek üçin wagtyň çäklidigi sebäpli, häzirlikçe şu ýerde duraryn we diňe kagyz ýüzünde bar bolan kanunlary öwmek bilen meşgullanman, anyk jogap berip bilersiňiz diýip umyt edýärin? Türkmen kanunlary köpden bäri bar, ýöne iş ýüzünde olar işlemeýär: bu ýagdaýy üýtgetmek üçin näme edýärsiňiz ýa-da iň bolmanda näme etmek isleýändigiňizi aýdyň?
Indi bu ýygnaga gatnaşýan wekiller üçin sorag. Günbatar Russiýa garşy sanksiýalary işjeň girizýär, ýöne awtoritar Türkmenistan bilen baglanyşykly näme görýäris? "Sessiz diplomatiýa" syýasaty.
